المنطق نوشت و در آن مثل های فقهی و ملاک های شرعی را به کار برد.

قفطی درباره او می گوید: با ارسطو، بنیان گذار علم منطق در برخی از اصول آن مخالفت کرد، زیرا منظور او را نفهمیده بود، از این رو کتاب او پر از اشتباه و بی ارزش است. او پیرو مذهب ظاهری بود و در فقه، حدیث، اصول، تاریخ، ادبیات و علوم دیگر نیز کتاب هایی دارد.

ابن صالح در 72 سالگی درگذشت.(5)

حسین تجیبی

حسین بن محمد بن حیّ تجیبی قرطبی، ادیب اندلسی و دانشمند هندسه و علم هیئت بود. از اندلس به قاهره و سپس به یمن رفت و با صلیحی، فرمانروای آن سامان و مبلّغ المستنصربالله پیوست. وی او را به عنوان سفیر نزد خلیفه عباسی القائم بامرالله فرستاد و او مورد توجه و عنایت خلیفه قرار گرفت. به «یمن» بازگشت و در آن جا درگذشت. زیجی مختصر به شیوه السند هند از جمله آثار اوست.(6)

قتلمش سلجوقی

شهاب الدوله قتلمش، از امیران سلجوقی، نیای پادشاهان قونیه، قیصریه و ملطیه بود. در سال 456ق به طمع دست یابی به سلطنت، برضد سلطان آلب ارسلان سلجوقی شورید. آلب ارسلان با سپاهی بزرگ بر او تاخت و پس از جنگی میان آن دو، قتلمش را مرده یافتند.(7)

کندری

ابونصر، منصور بن محمد کندری، ملقب به عمیدالملک، از قبیله جراحین شیبانی و در شهر هرات ساکن بود. در روستای کندر نیشابور به دنیا آمد و به همان جا منسوب شد. سلطان طغرل بیگ، او را به عنوان نخستین وزیر سلسله سلجوقیان برگزید. در آغاز در نیشابور می زیست و هنگامی که طغرل بیگ به آن جا آمد، نیازمند دبیری شد که زبان عربی و فارسی را بداند. کندری را به او معرفی کردند و طغرل بیگ او را به خود نزدیک، از وزیران و معتمدان خویش و به عمیدالملک ملقب ساخت. او مترجم میان خلیفه القائم بامرالله عباسی و سلطان طغرل بیگ بود و به دوراندیشی، تدبیر، شجاعت و بخشش شهرت داشت.

آلب ارسلان نیز هنگامی که قدرت یافت و بر برادرش سلیمان غالب شد و قدرت را از او گرفت، کندری را در وزارت باقی گذاشت. نظام الملک تصمیم گرفت منصب وزارت را به چنگ آورد، از این رو پیوسته آلب ارسلان را برضد او تحریک می کرد تا آن که او را دستگیر و در زندان شهر نسا زندانی کرد و پس از آن، وزارت، تنها از آن نظام الملک شد، ولی نظام الملک به زندانی شدن او بسنده نکرد، بلکه می خواست سلطان او را از میان بردارد، لذا پیوسته آلب ارسلان را تحریک می کرد تا این که دستور داد او را در زندان بکشند. با کشته شدن او، خیال نظام الملک آسوده شد و با کمال آرامش به امر وزارت پرداخت. کشتن کندری، سنت ناپسندی در دوران سلجوقی برجای گذاشت و کار به کشته شدن چندین وزیر انجامید و خود نظام الملک نیز در آتش آن سوخت و کشته شد.

کندری پیش از کشته شدن خود، درباره این خطر هشدار داده بود واز قاتل خود خواسته بود پس از کشتن او، دو پیام شفاهی؛ یکی به سلطان آلب ارسلان و دیگری به وزیر نظام الملک برساند. پیام به سلطان چنین بود: «این بزرگ ترین خدمتی بود که به من کردی. عمویت طغرل بیگ دنیا را به من داد تا بر آن حکومت کنم، و تو آخرت را به من دادی، زیرا مرا به افتخار شهادت و اجر شهیدان نائل کردی و با این کار تو، من به دنیا و آخرت رسیدم.»

پیام دوم به نظام الملک از این قرار بود: «تو با کشتن وزیران، یک سنت زشت را پایه نهادی و من امیدوارم این سنت بر تو و فرزندانت نیز جاری شود.» پیش بینی او در پیام دوم، عملی شد. مدت وزارت کندری هشت سال و چند ماه بود و در 44 سالگی کشته شد. وی بر شافعیان بسیار سخت گیر بود و بر خود شافعی عیب می گرفت و این برخلاف نظام الملک بود که به شافعی تمایل داشت.(8)

پی نوشت ها:

[1] پنج شنبه اول محرم سال 456 = 25 دسامبر سال 1063؛ پنج شنبه هشتم محرم سال 456 = اول ژانویه سال 1064.

[2] زمر (39)، آیه 5: شب را بر روز داخل می کند و روز را بر شب....

[3] سفر پیدایش، ص 12-15.

[4] نفح الطیب، ج 2، ص 283؛ اخبار الحکماء، ص 156؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 299؛ البدایة و النهایه، ج 12، ص 91؛ العبر، ج3، ص229؛ النجوم الزاهره، ج 5، ص 75؛ وفیات الاعیان، ج 3، ص 325؛ فجرالاندلس، ص 74؛ بغیة الملتمس، ص 303؛ معجم الادباء، ج 5، ص86؛ الأعلام ، ج 5، ص 95؛ دائرة المعارف الاسلامیه، ج 1، ص 256؛ فروخ، تاریخ الادب العربی، ج 4، ص 534؛ مجلة العربی، سال 1959 شماره 10، ص 132؛ همان، سال 1961، شماره 28، ص 60؛ همان، سال 1964، شماره 68، ص 80؛ العلوم عندالعرب، ص 180؛ تاریخ الفکر الاندلسی، ص 213.

[5] إنباه الرّواة، ص 232-233.

[6] معجم الادباء، ج 4، ص 92؛فرّوخ، تاریخ الادب العربی، ج 4، ص 533.

[7] تاریخ ابن اثیر، ج 10، ص 36؛ العبر، ج 3، ص 242.

[8] وفیات الاعیان، ج 5، ص 138؛ تاریخ دولة آل سلجوق، ج 9، ص 29؛ شذرات الذهب، ج 3، ص 301؛ تاریخ ابن اثیر، ج 10، ص 33 و 43؛ راحة الصدور و آیة السرور، ص 117 و 118؛ النجوم الزاهره، ج 5، ص 76؛ الأعلام ، ج 7، ص 332؛ تاریخ الادب فی ایران، ص 217 و 218.