سخنی با خواننده

کتاب رویدادهای تاریخ اسلام ترجمه «احداث التاریخ الاسلامی بترتیب السنین» است که نویسنده ای سوری، دکتر عبدالسلام ترمانینی تدوین کرده و اطلاعات ارزشمندی را به اختصار در اختیار خواننده قرار می دهد. در مقدمه جلد اول و دوم این کتاب به برخی ویژگی ها و کاستی های آن اشاره شده، اما چون ممکن است برخی پژوهشگران تنها از این جلد بهره ببرند، یادآوری برخی نکات و ذکر ویژگی های کلی کتاب ضروری می نماید.

نویسنده در آغاز جلد نخست، کلیاتی از تاریخ اسلام را در شش محور ذیل عنوان «مقدمه ای بر سیر حوادث» آورده است. در محور نخست با عنوان «حوادث سده پیش از هجرت» ضمن اشاره به تاریخ ایران و روم و عصر جاهلی، از تولد، بعثت و هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله سخن گفته است. «رویدادهای عصر پیامبر از هجرت تا وفات» دومین عنوان این قسمت است که با اشاره به وضعیت یثرب پیش از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به ساختن مسجد، توطئه یهودیان و پیمان شکنی و جنگ های آنان با پیامبر صلی الله علیه و آله صلح حدیبیه، عمره القضا، نامه های پیامبر به امرا و پادشاهان، فتح مکه، غزوه تبوک و حجه الوداع پرداخته است. سومین عنوان «مسئله خلافت» است. جریان سقیفه، موضع بنی هاشم و بنی امیه در برابر حکومت ابوبکر، جانشینی عمر و شورای او، انتخاب عثمان توسط عبدالرحمن بن عوف، خلافت امام علی علیه السلام، وقایع عصر ایشان، جنگ های جمل، صفین و نهروان و سرانجام پذیرش صلح از جانب امام حسن علیه السلام از مهم ترین نکاتی است که در این قسمت بدانها اشاره شده و در ادامه به خلافت بنی امیه و پیامدهای آن و سپس به فرقه های مختلف آن دوره پرداخته است. «روند فتوحات اسلامی»، «قیام ها در دوران امویان» و در نهایت «قیام ها و حملات در دوره اول خلافت عباسیان و پیامدهای آن» مهم ترین محورهای مقدمه نسبتا طولانی کتاب است.

نویسنده پس از آن، رویدادهای تاریخ اسلام را بر اساس سالشمار و از سال نخست پی گرفته است. دو نوع دسته بندی در ارائه مطالب دیده می شود که هر دو بر اساس سالشمار است. ابتدا در یک دسته بندی کلّی رخدادها را در یک دوره ده ساله در نظر گرفته و سپس در ضمن آن، وقایعِ مهم هر سال را آورده است.

نویسنده در بیان وقایع هر سال ابتدا فهرستی از مهم ترین رخدادها را که عمدتا سیاسی هستند، ذکر کرده، سپس نام درگذشتگان آن سال را آورده و در نهایت هم توضیح و شرح حال آنها را بیان کرده و ارجاعات و منابع را در پایان مطالب و رویدادهای هر سال آورده است. جلد اول به بیان حوادث تا پایان نیمه اول قرن سوم و جلد دوم به نیمه دوم قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری پرداخته است و این مجلد پردازش به رخدادهای تاریخ اسلام تا سال 750 هجری است.

کتاب دارای فواید فراوان و اطلاعات ارزشمندی است که به راحتی در دسترس است و برای عموم پژوهشگران قابل استفاده می باشد؛ ویژگی هایی که می توان گفت در زبان فارسی کم نظیر است. فهرست مطالب و فهرست اعلام، نام شهرها و نیز خلفا و مدّت حاکمیّت و زندگانی آنها در کنار نمودارهای قبایل و خاندان بر زیبایی و اهمیت آن افزوده است. اختصار و پرهیز از زیاده گویی و اکتفا به ارائه وقایع از مهم ترین ویژگی های این اثر است. اگرچه به طورطبیعی از تحلیل وقایع و رخدادها خودداری کرده است که شاید در این راه به طبری اقتدا کرده باشد، استفاده از منابع متعدد و متنوع تاریخی، رجالی، جغرافیایی و طبقات از ویژگی های دیگر این کتاب است.