لواسانی، ملکشاه غازی

نویسنده (ها) : مریم بلندی کاشانی

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 25 خرداد 1399

لواسانی \ lavāsānī \ ، ملکشاه غازی، از حکمرانان محلی قرن 9-10 ق / 15-16 م.
عضدالدوله ملکشاه غازی (مصطفوی، 25؛ شاه‌حسینی، 24) که اغلب تاریخ‌نویسان تنها با نام ملکشاه غازی از او یاد کرده‌اند (طهرانی، 295؛ مرعشی، 466؛ روملو، 278)، چنان‌که لاهیجی تصریح کرده است، در اصل اهل لواسان بود (ص 91). منابع معاصر او، به تاریخ ولادتش اشاره‌ای نکرده‌اند و اینکه به کدام خاندان تعلق دارد و نام پدرش چه بوده است، نیز روشن نیست. مرعشی که معاصر او ست، ملکشاه را پسر ملک بیستون معرفی کرده است (ص 360)، اما یادگارهای تاریخی‌ای که وی به آستان امامزاده یحیى در تهران (شاه‌حسینی، مصطفوی، همانجاها) و امامزاده محمد بن ابی‌بکر در دهکدۀ کلا از دهکده‌های نور (ستوده، 3 / 308) وقف کرده است، نام ملک شاهرخ را در نسب او بر خود دارند.
از سوی دیگر آورده‌اند که ملکشاه در حمایت از حکمرانان محلی دیگر، در مقابل ملک بیستون صف‌آرایی کرد (لاهیجی، 91)، حال آنکه هیچ سخنی از مقابلۀ پدر و پسر در هیچ یک از منابع تاریخی نیست. بنابراین شاید او پسر شاهرخ پسر ملک کاووس از ملوک رستمدار بوده است که در ذیحجۀ 871 / ژوئیۀ 1467 به دست یکی از اتباعش کشته‌شد (مرعشی، 325).
از کتیبۀ درِ امامزاده محمدِ یادشده و جملۀ دعائیۀ «خلد الله ملکه» برای ملک شاهرخ معلوم می‌شود که او در 870 ق زنده بوده است. با این همه، هنوز به طور یقین نمی‌توان نسب او را تعیین کرد. به هر حال، این دولتمرد لواسانی، در حدود سال 851 ق حاکم قم، و فرمانبردار سلطان محمد (851-883 ق / 1447- 1478 م) از حکمرانان کیایی بوده (طهرانی، روملو، همانجاها)، و تا حدود سال 899 ق / 1494 م به فرمان میرزا علی، جانشین سلطان محمد (883-910 ق / 1478-1504 م)، بر کلاردشت حکمرانی می‌کرده است (رابینو، 488؛ یوسفی‌نیا، 225).
در همین زمان است که موافقت میرزا علی را به یک سو نهاد و با مخالفانش هم‌پیمان شد. ازاین‌رو، میرزا علی، لشکری به دستگیری او فرستاد و دیگری را به جای وی گمارد. با برقراری صلح، ملکشاه جایگاه از دست‌رفته را بار دیگر به دست آورد و این گونه که از منابع دریافت می‌شود، تا 901 ق نیز در رویدادهای آن ناحیه، نقش داشته است (نک‌ : لاهیجی، 74-77، 91-95).

مآخذ

رابینو، ی. ل.، ولایات دارالمرز ایران ( گیلان)، به کوشش جعفر خمامی‌زاده، تهران، 1357 ش؛ روملو، حسن، احسن التواریخ، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1349 ش؛ ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران، 1373 ش؛ شاه‌حسینی، ناصرالدین، «امامزاده یحیى»، اطلاعات ماهانه، تهران، 1330 ش؛ طهرانی، ابوبکر، دیاربکریه، به کوشش نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران، 1356 ش؛ لاهیجی، علی، تاریخ خانی، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1352 ش؛ مرعشی، ظهیرالدین، تاریخ گیلان و دیلمستان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1364 ش؛ مصطفوی، «نوشته‌های تاریخی»، اطلاعات ماهانه، تهران، 1339 ش؛ واله اصفهانی، محمد یوسف، خلد برین، به کوشش هاشم محدث، تهران، 1379 ش؛ یوسفی‌نیا، علی اصغر، تاریخ تنکابن، تهران، 1388 ش.

مریم بلندی کاشانی