اعظم، مسجد

نویسنده (ها) : حسن موسوی زاده

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 آذر 1398

اعظم، مسجد \ masjed-e aʾzam\ ، یا مسجد اعظمِ شهید شاه‌آبادی، مسجدی در خیابان دیباجی جنوبی، کوچۀ شهید غفوری، کوچۀ شهید فریدون خانی، محلۀ رستم‌آباد شمیران واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
به گفتۀ یکی از اهالی قدمت این مسجد به میانه‌های دورۀ قاجاریه می‌رسد. برخی از اهالی نیز معتقدند که این مسجد پس از مسجد امامزاده صالح (ع) از قدیمی‌ترین مساجد شمیران به شمار می‌آید. گفته می‌شود که زمین این مسجد توسط حاج آخوند رستم‌آبادی (ه‌ م) برای ساختن مسجد اعظم رستم‌آباد وقف شد و در سالهای پس از آن نیز توسط دیگر خیران رستم‌آباد ازجمله حاج محمد نوریان، حاج علی نوریان و حاج محمد محسنیان بازسازی و بر وسعت آن افزوده شد.

امروزه این مسجد مساحتی حدود 000‘ 1 مـ2 دارد که در دو طبقه و زیرزمین و یک شبستان ساخته شده است. درگذشته در کنار مسجد امروزی تکیه‌ای وجود داشت کـه بعـدها ضمیمۀ مسجد شد («مسجد شهید ... »، بش‌ ؛ «مسجد اعظم ... »، بش‌ ؛ نوریان).
شیخ محمدتقی رستم‌آبادی ــ نوۀ آخوند رستم‌آبادی ــ سالها امامت جماعت این مسجد را برعهده داشت تا آنکه در 1350 ش درگذشت. پس از آن با دعوت اهالی رستم‌آباد، حجت‌الاسلام و المسلمین شیخ مهدی شاه‌آبادی (1309-1363 ش)، فرزند آیت‌الله محمدعلی شاه‌آبادی، در 1351 ش به رستم‌آباد آمد و امامت مسجد اعظم را برعهده گرفت. شاه‌آبادی در بدو ورود به تعمیر و نوسازی بنای مسجد اهتمام ورزید و شخصاً در امور مربوط به بنّایی مسجد شرکت کرد. او پیش از انقلاب اسلامی موفق شد این مسجد را به پایگاهی برای مبارزه با حکومت محمدرضا شاه پهلوی بدل سازد و حرکتها و فعالیتهای بسیاری را در حوزۀ مسائل سیاسی و نظامی در این مسجد برنامه‌ریزی و هدایت کرد. در کنار این فعالیتها، این مسجد زیرنظر شاه‌آبادی از فعالیتهای مذهبی و فرهنگی غافل نبود. جذب جوانان محله، تشکیل جلسات مذهبی در کنار تهیه و تکثیر اعلامیه‌ها و نظریه‌های امام خمینی که از نجف ارسال می‌شد، بخشی از فعالیتهای شاه‌آبادی در این مسجد بود (مجتبى‌زاده، 79-81).
در آن دوره جلسه‌های تفسیر قرآن کریم که در شبهای شنبۀ هر هفته در مسجد اعظم توسط شاه‌آبادی تشکیل می‌شد، از حال و هوایی خاص برخوردار بود (همو، 83). همچنین در آن دوره صندوق قرض‌الحسنه‌ای توسط شاه‌آبادی برای اهالی رستم‌آباد دایر شد.
شاه‌آبادی در این دوره چندین بار توسط ساواک بازداشت شد. بخشی از مبارزۀ او در قالب موضوعات فرهنگی صورت می‌گرفت، به این نحو که موضوعات سیاسی و اجتماعی را در شکل برنامه‌های نمایشی به مردم عرضه می‌کرد. در شهریور 1355 در این مسجد، نمایشنامه‌ای عروسکی به اجرا درآمد. در واقع محتوای این نمایشنامه که به مدیریت شاه‌آبادی در مسجد اعظم به نمایش گذاشته شد، چهرۀ سیاسی ـ اجتماعی جامعۀ آن روز کشور را نشان می‌داد. این نمایشنامه موجب واکنش تند ساواک شد و شاه‌آبادی و بازیگران آن پس از احضار به ساواک بازجویی شدند (همو، 91-92).
شاه‌آبادی پس از انقلاب اسلامی با آنکه مسئولیتهای زیادی از قبیل نمایندگی امام و نمایندگی مجلس شورای اسلامی را برعهده داشت، همچنان امام جماعت مسجد اعظم رستم‌آباد باقی ماند. او سرانجام در 1363 ش در جبهۀ جنگ ایران و عراق به شهادت رسید. پس از این واقعه برای قدردانی از او مسجد اعظم رستم‌آباد به مسجد اعظم شهید شاه‌آبادی تغییر نام یافت.
امروزه (1388 ش) امامت جماعت این مسجد برعهدۀ آیت‌الله سید محمدجواد مرعشی است و نمازهای صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشا به صورت جماعت برگزار می‌شود. همه‌روزه پس از خواندن نماز مغرب و عشا یک صفحه از قرآن تلاوت می‌شود. همچنین در پنجشنبه‌ شبها دعای کمیل و در سه‌شنبه ‌شبها دعای توسل و زیارت عاشورا در آنجا خوانده می‌شود. در شبهای قدر ماه رمضان پس از مراسم دعا و نیایش به شرکت‌کنندگان، سحری داده می‌شود و در شبهای هفتم تا دهم ماه محرم نیز عزاداران اطعام می‌شوند. به سنت همه‌ساله، عزاداران محلۀ رستم‌آباد در روز تاسوعا از محل مسجد اعظم رستم‌آباد به امامزادگان علی‌اکبر و اسماعیل در چیذر می‌روند و در آنجا مراسم سوگواری برپا می‌کنند. همچنین نمازگزاران این مسجد در ظهر روز عاشورا، نماز ظهر و عصر را در کنار مقبرۀ حاج آخوند رستم‌آبادی واقع در بوستان داور (اختیاریه) می‌خوانند و پس از آن برای صرف ناهار به مسجد اعظم می‌روند (نوریان).
این مسجد در حال حاضر از فعال‌ترین مساجد منطقه به شمار می‌آید. از قسمتهای مختلف این مسجد به پایگاه مقاومت بسیج کمیل، مؤسسۀ خیریه و دارالایتام حضرت جواد‌الائمه (ع)، صندوق قرض‌الحسنۀ ثامن‌الحجج (ع) و شرکت تعاونی مصرف و کانون فرهنگی مسجد می‌توان اشاره کرد.
کانون فرهنگی مسجد با استفاده از استادان مجرب حوزه‌های علمیه به آموزش قرائت قرآن و احکام دینی می‌پردازد. صندوق قرض‌الحسنۀ ثامن‌الحجج (ع) نیز هر ماه نزدیک به 60 وام به اعضا پرداخت می‌کند و صندوق خیریۀ جوادالائمه (ع) بیش از 30 خانوادۀ نیازمند کمک را تحت پوشش قرار داده است و سالانه بیش از 30 جهیزیه برای نوعروسان نیازمند فراهم می‌کند. درگذشته چنار تنومندی روبه‌روی مسجد وجود داشته که نزد اهالی از تقدس برخورداربوده‌است. این درخت در سالهای اخیر خشک شده، و جای آن سقاخانه‌ای تعبیه‌شده‌است («مسجد شهید»، بش‌ ؛ نوریان).

مآخذ

مجتبى‌زاده، عبدالکاظم، زندگی و مبارزات حجت‌الاسلام و المسلمین شهید مهدی شاه‌آبادی، تهران، 1383 ش؛ «مسجد اعظم رستم‌آباد»، کتاب اول (مل‌ )؛ «مسجـد شهید شاه‌آبـادی، مسجد صدسالـۀ محـل»، همشهری (مل‌ )؛ نوریان، صادق (رئیس هیئت امنای مسجد اعظم رستم‌آباد)، مصاحبه با مؤلف؛ نیز:

Hamshahrionline, www.hamshahrionline.ir/ newspaper-arch/ vijenam/ mahal/ 1384/ Mahele3/ 840204 html; ketabeavval, www. ketabeavval.com/ Tehran/ 2265. aspx.

حسن موسوی‌زاده