نیاوران، فرهنگسرا

نویسنده (ها) : شیوا جعفری

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 9 تیر 1399

نیاوران، فرهنگ‌سرا \ farhang-sarā-ye niyāvarān \ ، مجموعه‌ای فرهنگی واقع در محلۀ حصاربوعلی در جنوب نیاوران.
فرهنگ‌سرای نیاوران در انتهای خیابان پاسداران روبه‌روی بوستان نیاوران واقع شده است. کار طراحی و ساخت بنای آن توسط کامران طباطبایی دیبا در 1355 ش آغاز شد و در 1356 ش به پایان رسید. ادارۀ این مجموعۀ فرهنگی که در واقع به کوشش فرح دیبا بنیاد نهاده شد، در ابتدا برعهدۀ خود او بود (تحقیقات ... ؛ «تاریخچه»، بش‌ ).

مجموعۀ فرهنگ‌سرای نیاوران در زمینی به مساحت 000‘110 مـ2 ساخته شده، و دارای 000‘10 مـ 2 زیربنا ست. این مجموعه که از 1364 تا 1374 ش به‌عنوان دانشکدۀ هنر، و زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فعالیت می‌پرداخت، از 1374 ش با عنوان فرهنگ‌سرای نیاوران به فعالیت خود ادامه داده است.
مجموعۀ فرهنگ‌سرای نیاوران دربرگیرندۀ سالن اصلی به عنوان تالار نیاوران، با ظرفیت 257 نفر، سالن گوشه با ظرفیت 100 نفر، کتابخانه، دو نگارخانه (شمارۀ 1 و 2)، رستوران و ساختمان اداری است (همانجا؛ تحقیقات).
فرهنگ‌سرای نیاوران از لحاظ موقعیت جغرافیایی در ناحیه‌ای کوهپایه‌ای واقع است و در مسیر وزش بادهای شمال به جنوب جای دارد. از این‌رو، معماری آن به صورت شرقی ـ غربی طراحی شده است.
نورگیری ساختمان فرهنگ‌سرای نیاوران از 4 طرف صورت می‌گیرد. این ساختمان به صورت بخشهای مجزا از یکدیگر طراحی شده است که با قرار گرفتن در کنار هم یک مجموعه را پدید آورده‌اند؛ معمار آن با نوآوریهای خاص توانسته است ارتباطی درست میان آنها به وجود آورد. سازۀ این بنا از جنس بتون مسلح، و خردلی‌رنگ است و معماری آن تلفیقی از معماری سنتی و مدرن است («تاریخچه»، بش‌ ؛ تحقیقات).
سردر ورودی بنای فرهنگ‌سرا که درِ اصلی آن به شمار می‌رود، به صورت متقارن است، دسترسی به ساختمانهای اصلی از طریق پله‌ها صورت می‌گیرد و سکوها و شمشادهایی که در دو طرف پله‌ها وجود دارند، مراجعان را به سمت ساختمان اصلی هدایت می‌کنند («تاریخچه»، بش‌ ).
در ضلع غربی فرهنگ‌سرای نیاوران در خیابان خان‌سفید، قناتی معروف به قنات اِم 13 قرار دارد و از آب آن که در حال حاضر در تملک فرهنگ‌سرا ست، برای آبیاری فضای سبز و آب‌نماهای آن استفاده می‌شود (سیما ... ، 22).
حیاط مرکزی فرهنگ‌سرا از دیگر نمودهای سنتیِ موجود در این مجموعه است. این حیاط دو آب‌نما و دو باغچه دارد و تمامی درهای مختلف ساختمان به روی آن باز می‌شود. در حیاط مرکزی دو ساختمان وجود دارد؛ در سمت چپ، ساختمان شمارۀ 1، با دو طبقه قرار دارد. طبقۀ اول این ساختمان به سالن آمفی‌تئاتر اختصاص دارد که از آن به‌عنوان سالن سینما استفاده می‌شود. سالن آمفی‌تئاتر شامل پذیرش، خروجیها و صحنۀ نمایش است. طبقۀ دوم این ساختمان نیز به فضاهایی همچون دفتر ریاست و معاونتهای فرهنگ‌سرا اختصاص یافته است. در سمت راست، ساختمان شمارۀ 2، با چند پله به طرف در ورودی و بخش اداری متصل می‌شود (تحقیقات؛ «تاریخچه»، بش‌ ).

برای ورود به نگارخانه از یک راهرو چرخشی هدایت‌کننده استفاده شده است. این راهرو که از آن به‌عنوان بخشی از نگارخانۀ فرهنگ‌سرا استفاده می‌شود، فضای مفیدی برای نگارخانه ایجاد کرده است. نگارخانه از 5 نیم‌طبقه تشکیل شده که از 3 نیم‌طبقۀ آن به عنوان سالن اصلی استفاده می‌شود. بخش اداری فرهنگ‌سرا نیز از 3 طبقۀ مجزا تشکیل شده است. همچنین رستوران در دو طبقه طراحی شده که دسترسی به آن از حیاط مرکزی، ورودی نگارخانه و نیز کتابخانه امکان‌پذیر است. فرهنگ‌سرای نیاوران دارای سالنی معروف به سالن گوشه است؛ این سالن در انتهای حیاط مرکزی، و در فضای میان دو ساختمان قرار گرفته، و برای فعالیتهای گوناگون هنری طراحی شده است («تاریخچه»، بش‌ ).
کتابخانۀ فرهنگ‌سرا، یکی دیگر از بخشهای این مجموعه است. این کتابخانه فعالیت خود را در 1357 ش، و در فضایی به مساحت 250 مـ2 آغاز کرد. کتابخانۀ فرهنگ‌سرا از ابتدای گشایش، دارای منابع بسیار غنی در حوزۀ هنر و شرق‌شناسی بوده، و با گذشت زمان به مجموعه‌ای تخصصی برای استفادۀ دانشجویان و استادان رشته‌های مختلف هنری و کارشناسان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بدل شده است. در حال حاضر (1388 ش) حدود 000‘8 جلد کتاب به زبانهای فارسی و لاتین، در حوزه‌های هنری، ازجمله معماری، مجسمه‌سازی، موسیقی، نقاشی، سینما، شعر و نمایشنامه، نشریات و کتابهای مرجع دارد («کتابخانه ... »، بش‌ ؛ تحقیقات).
واحد هنرهای تجسمی که وظیفۀ آن برگزاری نمایشگاههای گوناگون در ایام مختلف سال است، واحد نمایش که به اجرای نمایشهایی با موضوعات مختلف می‌پردازد، واحد موسیقی که به برگزاری کنسرتهای موسیقی داخلی و بین‌المللی می‌پردازد، و همچنین واحد سینما با فیلم‌خانۀ تخصصی از واحدهای فعال در فرهنگ‌سرای نیاوران به شمار می‌روند.
افزون بر این، در راستای بازشناسی ریشه‌های هویت ایرانی ـ اسلامی و برای خلق آثار هنری ماندگار و مؤثر در این زمینه بنیاد آفرینشهای هنری نیاوران از 1377 ش در محل فرهنگ‌سرای نیاوران فعالیت خود را آغاز کرده است («بنیاد ... »، بش‌ ؛ تحقیقات).
در فرهنگ‌سرای نیاوران چند مجسمۀ انسان و همچنین مجسمه‌ای با طرح انتزاعی وجود دارد؛ سازندۀ مجسمه‌های انسان پرویز تناولی، و سازندۀ مجسمه با طرح انتزاعی محمد فدوی است (تحقیقات).

مآخذ: «بنیاد آفرینشهای هنری نیاوران»، «تاریخچه»، «کتابخانۀ تخصصی هنر»، بنیاد آفرینشهای هنری نیاوران (مل‌ )؛ تحقیقات میدانی مؤلف؛ سیمای قنوات منطقۀ یک، گروه آب و فاضلاب، ستاد محیط زیست و انرژی، پروژۀ سامان‌دهی قنوات شهر تهران، تهران، 1384 ش؛ کریمی، آزاده (از کارکنان روابط عمومی فرهنگ‌سرا)، مصاحبه با مؤلف؛ کریمی، ساره (از کارکنان کتابخانۀ فرهنگ‌سرای نیاوران)، مصاحبه با مؤلف؛ نیز:

Nacfiran, www.nacfiran.com (acc. Sep. 23,2009).
شیوا جعفری