وزارت امورخارجه، معاونت آموزش و پژوهش

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : دوشنبه 9 تیر 1399

وزارت امور خارجه، معاونت آموزش و پژوهش \ moºāvenat-e āmūzeš va pa(e)žūheš-e vezārat-e omūr-e xāreje \ ، یکی از معاونتهای دهگانۀ این وزارتخانه؛ متشکل از چند ادارۀ کل و یک دانشکده، واقع در نیاوران، خیابان شهید آقایی.
معاونت آموزش و پژوهش وزارت امور خارجه در محل سابق سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی واقع شده است. در 1362 ش دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی در این مکان تأسیس شد. این مجموعه در سالهای پس از آن دستخوش تحولات و گسترش شد؛ تا آنکه در نظام اداری وزارت امور خارجه به سطح معاونت ارتقا یافت و مسئولیت کلیۀ امور آموزشی و تحقیقاتی این وزارتخانه را عهده‌دار شد. در این تغییر و تحولات دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی، یکی از ادارات زیرمجموعۀ این معاونت درآمد.
بخشهای زیرمجموعۀ معاونت آموزش و پژوهش وزارت امورخارجه اینها ست: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی؛ ادارۀ کل اسناد و تاریخ دیپلماسی؛ دانشکدۀ روابط بین‌الملل؛ سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی؛ کتابخانۀ تخصصی وزارت امور خارجه (ه‌ م)؛ مرکز چاپ و انتشارات؛ مرکز هماهنگی انجمنهای دوستی.

دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی

این دفتر در 1362 ش با هدف مطالعه، تحقیق و بررسی تحولات سیاست خارجی و واحدهای مختلف سیاسی تأسیس شد. این بخش دارای شوراهای مختلفی است که در رأس آنها شورای پژوهشیِ تشکیل‌شده از معاون آموزش و پژوهش، مدیرکل، معاونان رؤسای کلیۀ مراکز و برخی از استادان دانشگاهها قرار دارد.
وظیفۀ شورای عالی پژوهش، سیاست‌گذاری کلان برای دفتر مطالعات، تصویب پروژه‌های تحقیقاتی و برنامه‌ریزی و اجرای فعالیتهای دفتر است. این دفتر دارای گروههای مطالعاتی گوناگونی است: گروه مطالعات اروپا، آمریکا، آسیای مرکزی و قفقاز، آسیا و اقیانوسیه، آفریقا، اقتصاد و انرژی راهبردی، خلیج‌فارس و خاورمیانه و مرکز ارتباطات و اطلاعات.
تشکیل این گروهها براساس سنجش نیازها و پاسخ‌گویی به مسائل کوتاه‌مدت، میان‌مدت و درازمدت دستگاه دیپلماسی کشور است. برگزاری همایشهای ملی و بین‌المللی، میزگردهای داخلی و خارجی، نشستهای تخصصی داخلی و خارجی، چاپ و انتشار کتابهای مرتبط و انتشار مستمر فصلنامه‌ها به زبانهای مختلف و نیز نشریاتی به‌صورت ماهنامه و بولتن که حاوی رویدادها و تحلیلها ست، توسط این دفتر صورت می‌گیرد.

دانشکدۀ روابط بین‌الملل

آموزش دیپلماسی و امور بین‌الملل در ایران از دیرینگی بسیار برخوردار است. در 1278 ش مدرسۀ علوم سیاسی با هدف تربیت رجال سیاسی و کارگزاران سیاست خارجی کشور در تهران تأسیس شد. پس از آن، این مهم به عهدۀ دانشکدۀ حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و سپس مؤسسۀ آموزش عالی روابط بین‌الملل، وابسته به وزارت امور خارجه قرارگرفت.
پس‌از پیروزی انقلاب در 1357 ش، این نهاد، سازمان جدیدی یافت و از 1361 ش، نخستین بار در کشور، آموزش رشته‌های تخصصی روابط بین‌الملل را در مقطع کارشناسی ارشد برعهده گرفت. در حال حاضر این دانشکده بیش از 100 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد دارد و درصدد دریافت مجوز برای جذب دانشجو در مقطع دکتری است. از دیگر فعالیتهای دانشکدۀ روابط بین‌الملل، آموزش زبان فارسی به دیپلماتهای خارجی مقیم تهران، دانشجویان اعزامی از دانشگاههای دیگر کشورها و کارمندان نهادهای خارجی است. همچنین این دانشکده دانشجویان خود را با هدف استفاده از فرصتهای مطالعاتی به خارج از کشور می‌فرستد. دانشکدۀ روابط بین‌الملل دارای خوابگاه دانشجویی مجزا ست که در خیابان شهید باهنر (نیاوران) استقرار دارد.
ریاست دانشکدۀ روابط بین‌الملل با پیشنهاد وزیر امور خارجه و تأیید وزیر علوم و تحقیقات و فناوری و با حکم وزیر امور خارجه منصوب می‌شود. کلیۀ برنامه‌های آموزشی این دانشکده پس از تصویب وزیر علوم، تحقیقات و فناوری اجرا می‌شود و مدارک فارغ‌التحصیلی دانشجویان به امضای رئیس دانشکده و وزیر علوم، تحقیقات و فناوری می‌رسد.

سازمان ایرانی مجامع بین‌المللی

این سازمان در دهۀ 1340 ش با هدف کارشناسیِ عضویت ایران در مجامع بین‌المللی، تشخیص برگزاری اجلاسهای بین‌المللی در ایران و شرکت هیئتهای ایرانی در مجامع بین‌المللی و منطقه‌ای و جز آنها تأسیس گردید. از آنجا که فعالیتهای گوناگونی برای این سازمان در نظر گرفته شده بود، مسئلۀ تشکیل آن با سازمان ملل متحد نیز در میان گذاشته شد. ژرژ پالته، از معاونان وقت سازمان ملل متحد در دفتر ژنو مسئول تهیۀ طرح اولیۀ این کار شد. این نمایندۀ ویژه پس از بررسیهای همه‌جانبه، در گزارش خود تهران را برای تأسیس یک مرکز تعامل بین‌المللی، واجد شرایط اعلام کرد. این سازمان تا پیش از پیروزی انقلاب، چندین گردهمایی بزرگ مانند کنفرانس حقوق بشر و بازیهای آسیایی را در تهران اجرا کرد؛ اما پس‌ از پیروزی انقلاب در وزارت امورخارجه ادغام گردید و با تصویب مجلس شورای اسلامی متولی کارشناسی برگزاری اجلاسها و استفادۀ بهینه از امکانات موجود سازمان در ارائۀ خدمات به گردهماییها و اجلاسها گردید. در حال حاضر (1390 ش)، این سازمان یگانه مرجع رسمی برگزاری گردهماییهای بین‌المللی است و سالانه حدود 125 همایش را برگزار می‌کند.

مرکز چاپ و انتشارات

این مرکز در 1362 ش، به‌صورت زیرمجموعۀ دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی آغاز به‌کار کرد. در 1371 ش، با عنوان مؤسسۀ چاپ و انتشارات به سازمانی مشخص تبدیل شد و آثار برگزیدۀ کارشناسان داخلی و خارجی را چاپ و منتشر کرد. این انتشارات تخصصی، وظیفۀ تولید و نشر ادبیات علوم سیاسی، حقوقی و بین‌المللی را با تأیید وزارت امور خارجه برعهده دارد. تاکنون، بیش از 700 عنوان کتاب و بسیاری از فصلنامه‌های مختلف توسط این مرکز چاپ و منتشر است.

مرکز هماهنگی انجمنهای دوستی

در 1373 ش بر اساس مصوبۀ هیئت دولت، وزارت امورخارجه مأموریت یافت نسبت به تشکیل انجمنهای دوستی با دیگر کشورها اقدام نماید. در پی آن تشکیل این انجمنها برعهدۀ معاونت آموزش و پژوهش قرار گرفت. در حال حاضر (1390 ش) در حدود 100 گروه دوستی کشورها وجود دارد و دهها سازمان مردم‌نهاد با این انجمن همکاری می‌نمایند. ارتباط با شهرداری تهران، سازمان صدا و سیما، فرهنگ‌سراها، موزه‌ها، برگزاری جلسات رؤسای انجمنهای دوستی با مقامات و مسئولان متعدد کشوری، هماهنگی امور انجمنها با وزارت کشور و ادارۀ کل ثبت شرکتها و نظارت بر انجمنهای دوستی و سازمانهای مردم‌نهادِ مرتبط از وظایف این مرکز است.

مآخذ

معاونت آموزش و پژوهش وزارت‌ امور خارجه (مل‌ )؛ وحید کیانی، حمیدرضا (رئیس مرکز ارتباطات وزارت امور خارجه)، مصاحبه با مؤلف؛ نیز:

Dermfa , http: / / dermfa. ir / PageItem-18.aspx.
علی‌محمد مرادیان منفرد