افشار طوس، واقعه قتل

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 آذر 1398

افشارطوس، واقعۀ قتل \ vāqeʾe-ye qatl-e afšār-tūs\ ، واقعه‌ای که در آن سرتیپ محمود افشارطوس (1286-1332 ش/ 1907-1953 م) در غاری واقع در منطقۀ تلو لشکرک به گروگان گرفته شد و به قتل رسید.
افشارطوس، رئیس کل شهربانی کشور، رهبر «سازمان افسران ملی» و رئیس کمیسیونی بود که شماری از افسرانی را که عمدتاً از اعضای حزب سومکا بودند، بازنشسته کرده بود (حجتی، 544؛ الموتی، 6/ 345-346). برخی از این افراد که از مخالفان سرسخت دکتر محمد مصدق، نخست وزیر وقت به شمار می‌رفتند، درصدد برآمدند که افشارطوس را بربایند. در نظر آنان ربودن وی بهترین گزینه برای ضربه زدن به دکتر مصدق و تلاشی برای سقوط دولت وی محسوب می‌شد تا با این کار ناتوانی دولت را در تأمین امنیت اجتماعی نمایان سازند.
ماجرای ربودن افشارطوس از این قرار بود که در بعدازظهر 31 فروردین 1332، ربایندگان با ترفندهایی او را به خانۀ دکتر حسین خطیبی کشاندند. افشارطوس در حدود خیابان صفی‌علیشاه رانندۀ خود را مرخص کرد و پیاده به محل قرار رفت. سپس، در منزل دکتر خطیبی با مادۀ بیهوش‌کننده‌ای که دکتر منزه تهیه کرده بود، بیهوش گردید و به غار تلو منتقل شد (الموتی، 6/ 344-345؛ سیف‌زاده، 1/ 131-137؛ اسناد ... ، 21-26).
تا آن زمان، آدم‌ربایی در مناسبات سیاسی کشور سابقه نداشت. ناگهان در کشور خبر ناپدید شدن رئیس کل شهربانی کشور منتشر شد. این اتفاق برای نخست‌وزیر بسیار ناخوشایند بود؛ ازهمین‌رو، کمیته‌ای ویژه برای جست‌وجو و یافتن افشارطوس تشکیل داد (سیف‌زاده، 1/ 132-133).
دکتر حسین خطیبی، از اعضای سابق حزب توده؛ دکتر مظفر بقایی، نمایندۀ مجلس شورای ملی؛ تیمسار بایندر؛ تیمسار نصرالله زاهدی؛ تیمسار مزینی؛ تیمسار دکتر منزه؛ سرگرد بلوچ قرایی، از افسران حزب سومکا که توسط افشارطوس بازنشسته شده بودند؛ و احمد آشپز، مستخدم منزل سرگرد بلوچ قرایی و برخی دیگر، از مظنونان پرونده بودند؛ همچنین اردشیر زاهدی و مهندس علیرضا قراگزلو هم برای ادای پاره‌ای توضیحات به فرمانداری نظامی احضار شدند (الموتی، 6/ 347؛ مظفر بقایی ... ، 2/ 10، حاشیه).
سرانجام در روز 6 اردیبهشت همان سال جسد افشارطوس در تپه‌های تلو، در حالی‌که کنار نهر آبی دفن شده بود، کشف شد (همانجا؛ الموتی، 6/ 354-355). در اسناد آمده که افشارطوس را سرگرد فریدون بلوچ قرایی و احمد آشپز، با طناب به قتل رساندند ( اسناد، 124- 129؛ سیف‌زاده، 1/ 176).
پس از آن، دکتر مصدق مراسمی باشکوه ترتیب داد و با احترام فراوان جسد افشارطوس تشییع شد. سپس، پروندۀ قتل او تشکیل گردید و از مظنونان اعترافات کتبی جامعی دریافت شد؛ اما با وقوع کودتای 28 مرداد 1332 و سقوط دولت دکتر محمد مصدق، پروندۀ قتل افشارطوس به‌بهانۀ فقدان مستندات بسته شد و کلیۀ دست‌اندرکاران قتل تبرئه شدند (الموتی، 6/ 355؛ نیز نک‌ : اسناد، 202- 208، 213، 214).

مآخذ

اسنادی پیرامون توطئۀ ربودن و قتل سرلشکر افشارطوس رئیس شهربانی حکومت ملی به سال 32، به کوشش محمد ترکمان، تهران، 1363 ش؛ الموتی، مصطفى، ایران در عصر پهلوی (ملی شدن صنعت نفت و زندگی پرماجرای دکتر مصدق)، لندن، 1369 ش/ 1990 م؛ حجتی، ابوالمجد، عبور از عهد پهلوی، جنبش ملی و دولت مردم، تهران، 1382 ش؛ سیف‌زاده، حمید، حافظۀ تاریخ: افشار طوس که بود؟ و چگونه کشته شد؟، تهران، 1373 ش؛ مظفر بقایی به روایت اسناد ساواک، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، تهران، 1383 ش.

علی‌محمد مرادیان منفرد