آقا سید ابوالقاسم، کوچه

نویسنده (ها) : امیرحسین مرادخانی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 9 خرداد 1402

آقا سید ابوالقاسم، کوچه \kūče-ye āqā seyyed ab-ol-qāsem\، کوچه‌ای واقع در محلۀ بازار، در تهران عهد ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافۀ ناصری که در 1309 ق/ 1892 م به چاپ رسیده، کوچۀ آقا سید ابوالقاسم بـا جهت شمالی ـ جنوبی، در جنوب غربی محدودۀ محلۀ بازار و جنوب محلۀ فرعی ملک‌آباد جانمایی شده است (نک‌ : اطلس ... ، 84-85).
کوچۀ آقا سید ابوالقاسم، آن‌گونه‌که نجم‌الدوله ترسیم کرده، کوچۀ بن‌بستی است که در نیمۀ جنوبی‌اش به‌وسیلۀ کوچۀ عباس‌آباد قطع، و چهارراهی در آن نقطه تشکیل می‌شود. این تقاطع از جانب شرق که کوچۀ عباس‌آباد نام دارد، تا تکیۀ عباس‌آباد و گذار عباس‌آباد پیش می‌رود. کوچۀ آقا سید ابوالقاسم از جانب شمال به کوچه‌ای با جهت غربی ـ شرقی می‌پیوندد که از سوی غرب به ضلع شرقی امامزاده سید نصرالدین، و از سوی شرق، ابتدا به کوچۀ تکیۀ ملک‌آباد، و در ادامه به کوچۀ میرزا زینل محدود است (نک‌ : همان، 85).
در «نقشۀ کرشیش» از تهران که در 1275 ق/ 1859 م به چاپ رسیده است، کوچۀ آقا سید ابوالقاسم را می‌توان در غرب محلۀ بازار، ضلع شرقی بقعۀ سید نصرالدین، شمال محلۀ دروازه‌نو، در ملک‌آباد جست (نک‌ : همان، 48- 49). حال اگر «نقشۀ نجم‌الدوله» را با «نقشۀ کرشیش» تطبیق دهیم، برای مشخص‌کردن موقعیت کوچۀ آقا سید ابوالقاسم باید از بقعۀ امامزاده سید نصرالدین آغاز کنیم. براین‌اساس اگر کوچه‌ای که از ضلع شرقی سید نصرالدین منشعب می‌شود را به‌سوی شرق، یعنی تا محلۀ ملک‌آباد دنبال کنیم، ابتدا به بن‌بستی کوچک در ضلع جنوبی کوچه برمی‌خوریم. اندکی پس‌ازآن، کوچۀ دیگری به‌سمت جنوب انشعاب یافته است؛ این کوچه همان کوچۀ آقا سید ابوالقاسم در «نقشۀ نجم‌الدوله» است که در نیمۀ جنوبی‌اش به همان شکلی که در این نقشه ترسیم گشته است، در «نقشۀ کرشیش» نیز توسط کوچه‌ای با جهت غربی ـ شرقی قطع می‌شود. نام آن در این نقشه ذکر نشده، ولی در «نقشۀ نجم‌الدوله» نام این کوچه، عباس‌آباد ذکر شده است (نک‌ : همانجا).
در «نقشۀ برزین» از تهران که در سالهای پایانی سلطنت محمد شاه قاجار ترسیم شده، موقعیت کوچۀ آقا سید ابوالقاسم مشهود است. در این نقشه در محل مسجد امامزاده نصر صدرالدین (بقعۀ امامزاده سید نصرالدین) در جنوب غربی محدودۀ داخل حصار، کوچه‌ای را می‌بینیم که از ضلع شرقی بقعۀ این امامزاده به‌سوی شرق کشیده است؛ با دنبال‌کردن این کوچه به‌سمت شرق، دو کوچه به فاصلۀ اندکی از یکدیگر از ضلع جنوبی کوچه و با جهت شمال شرقی ـ جنوب غربی منشعب گشته‌اند. اولین کوچه، کوچۀ آقا سید ابوالقاسم است (نک‌ : اطلس، 31-32)، و به نظر می‌رسد شکل‌گیری این کوچه دست‌کم به اوایل دورۀ قاجار بازگردد. در «نقشۀ برزین» نیز کوچۀ آقا سید ابوالقاسم در قسمت انتهایی توسط کوچه‌ای غربی ـ شرقی قطع می‌شود. این کوچه همان کوچۀ عباس‌آباد است که در «نقشۀ نجم‌الدوله» نامش ذکر شده است و از جانب شرق تا گذار عباس‌آباد پیش می‌رود (نک‌ : همان، 31، 85).
دربارۀ زندگی و شرح‌حال آقا سید ابوالقاسم چیزی نمی‌دانیم؛ این‌قدر معلوم است که وی از اهالی سرشناس محلۀ بازار بوده و در عصر سلطنت ناصرالدین شاه، گویا در این کوچه منزل داشته است.
کوچۀ آقا سید ابوالقاسم برپایۀ نقشه‌های کنونی (1396 ش) شهر تهران، به کوچۀ حمام قبله تغییر نام داده است. این کوچه از شمال به کوچۀ شهید محمدرضا کربلایی (لاجوردی) محدود است که از سمت شرق به خیابان اسماعیل رضایی (گذار عباس‌آباد پیشین)، و از جانب غرب به خیابان خیام و مقابل امامزاده سید نصرالدین می‌رسد. همچنین کوچۀ حمام قبله از سوی جنوب به کوچۀ مزینی محدود است (نک‌ : نقشه ... ).

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ نقشۀ تهران.

امیرحسین مرادخانی