آقا علی، باغچه

نویسنده (ها) : امیرحسین مرادخانی

آخرین بروز رسانی : جمعه 1 دی 1402

آقا علی، باغچه \bāqče-ye āqā alī\، ملکی واقع در شمال غربی محلۀ سنگلج در تهران عهد ناصری.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» از دارالخلافه، در مرز محلۀ سنگلج با تابع همین محله، و میان «سبزی‌کاری نواب والا نصرة‌الدوله» از شمال و «باغ نواب والا فرمانفرما» از جنوب، باغچۀ آقا علی جانمایی شده که از سمت غرب به خیابان امیریه محدود است (نک‌ : اطلس ... ، 80-81).
در «نقشۀ ناسکوف» که در سال 1241 ق/ 1826 م، در دورۀ فتحعلی شاه به چاپ رسیده، وضعیت بیرون از حصار صفوی نیز تا حدودی ترسیم گشته است و در محدودۀ تخمینی باغچۀ آقا علی اثری از آبادانی نیست (همان، 19). ازاین‌رو، به نظر می‌رسد این باغچه در روزگار ناصرالدین شاه، و در پی برچیده‌شدن حصار صفوی و گسترش کالبدی شهر تهران شکل گرفته باشد.
در «نقشۀ نجم‌الدوله» برای این باغچه که در قسمت جنوبی سبزی‌کاری نصرة‌الدوله واقع است، مرزی مشخص ترسیم نشده است که حدود این ملک را از سبزی‌کاری جدا کند (همان، 80-81). اگر این نکته را خطا در ترسیم نقشه نپنداریم، شاید بتوان گمان برد که این باغچه نیز جزو ملک نصرة‌الدوله بوده، و آقا علی که کیستی‌اش بر ما روشن نیست، به امور سبزی‌کاری وی رسیدگی می‌کرده است و از‌این‌رو، باغچۀ کوچکی نیز برای خود در کنار سبزی‌کاری ساخته بود.
به نظر می‌رسد در اوایل سلطنت رضا شاه و درپی توسعۀ شهر تهران، محدوده‌ای که باغچۀ آقا علی در آن واقع بوده، مورد سـاخت‌وسـازهای مسکونی قرار گرفته باشد؛ چون در نقشه‌هایی که از آن دوره در دست است، نشانی از باغچه و سبزی‌کاری نیست.
با مطابقت «نقشۀ نجم‌الدوله» و نقشه‌های کنونی از تهران، درمی‌یابیم محدوده‌ای که باغچۀ آقا علی در آن واقع بوده، امروزه ضلع شرقی میدان منیریه و شمال غربی خیابان ابوسعید را در بر می‌گیرد؛ جایی‌که کلانتری کنونی ابوسعید در آنجا واقع است (نقشه ... ).

مآخذ

اطلس تهران قدیم؛ نقشۀ تهران.

امیرحسین مرادخانی