آلیک

نویسنده (ها) : علی کرم همدانی

آخرین بروز رسانی : جمعه 1 دی 1402

آلیک \ālīk\، نشریه‌ای سیاسی، اجتماعی، ادبی و هنریِ ارمنی‌زبان چاپ تهران و پرسابقه‌ترین روزنامۀ ایران پس از روزنامۀ اطلاعات. آلیک در زبان ارمنی به‌معنای موج است.
در اوایل سدۀ 14 ش/ 20 م، از یک‌سو، مهاجرت ارمنیان از دیگر نقاط ایران به‌سبب ناامنی به تهران شتاب گرفت و از سوی دیگر، پس از انقلاب بلشویکی و به‌دنبال آن، بروز جنگ داخلی در روسیه، مهاجران ارمنی از قفقاز به ایران پناه آوردند و بدین‌ترتیب، شمار ارمنیان مقیم تهران فزونی یافت. افزون‌بر اینها، مهاجرت گستردۀ ارمنیانی که از کشتارهای ترکان جوان در عثمانی در سالهای 1294-1302 ش/ 1915-1923 م، جان سالم به در برده، و به تهران آمده بودند، بر شمار ارمنیان تهران بیش از پیش افزود (نک‌ : آوانسیان، 7- 9)؛ ازاین‌رو، نیاز به تأسیس نهادها، سازمانها و نشریه‌هایی که به امور ارمنیان مقیم تهران بپردازد، بیش‌ازپیش ضروری می‌نمود.
در آن سالها، روبِن درمیناسیان معروف به روبن پاشا، از چهره‌هـای فعـال سیاسی ـ اجتماعی ارمنی، که به‌طور موقت به ایران آمده بود و در تهران به سر می‌برد، در جلسه‌هایی که در باشگاه جوانان ارمنی تشکیل می‌شد، روشن‌فکران ارمنی تهران را به چاپ نشریه‌ای ارمنی‌زبان تشویق کرد، تا از این راه، ارمنیان دیگر کشورها با شرایط زندگی ارمنیان ایران و مسائل آنان آشنا شوند. در یکی از این جلسه‌ها، آرسن میکائیلیان، وکیل دعاوی و از فعالان باسابقۀ جنبش مشروطه‌خواهی مردم ایران، مأمور شد تا کارهای مقدماتی اخذ امتیازِ چاپ نشریه‌ای ارمنی‌زبان را از وزارت معارف پیگیری کند.
سرانجام با پیگیریهای میکائیلیان، هفته‌نامۀ آلیک در اواخر سال 1309 ش/ اوایل 1931 م، با حداقل امکانات و بودجه‌ای حدود 600‘1 تومان، که به‌صورت کمکهای مردمی در باشگاه جوانان ارمنی گردآوری شده بود، تأسیس شد (همو، 14-15؛ «درباره ... »، بش‌ ).
پایه‌گذاران آلیک اینها بودند: هاروتیون استپانیان، وارطان هوانسیان، هوسپ تادئوسیان، یقیشه ایشخانیان، استپان خانباییان و هامبارسوم گریگوریان. این گروه در سالهای نخستین انتشار آلیک، به‌ویژه در 5 سال نخست، کارهای اداری آن را بر عهده داشتند. نخستین صاحب‌امتیاز آلیک، وارطان هوانسیان به مدت 20 سال از 1309-1330 ش/ 1931-1951 م، عهده‌دار این مسئولیت بود و نخستین سردبیر آن، هوسپ تادئوسیان، حدود 5 سال (1931-1935 م/ 1310-1314 ش) در این سمت باقی بود (آوانسیان، 15، 17).
در آغاز، آلیک به‌صورت هفتگی و هر نوبت در 000‘1 نسخه به چاپ می‌رسید (صدرهاشمی، 1/ 489). در ابتدا، قیمت تک‌فروشی آن یک قران، و حق اشتراک ماهیانۀ آن 3 قران برای داخل و 5 فرانک برای خارج از کشور بود. در اواخر دورۀ سردبیری هوسپ تادئوسیان، از دی‌ 1314/ ژانویۀ 1935، نشریۀ آلیک به‌صورت یک‌روز در ‌میان به چاپ رسید. در این دوره، که تا 11 دی‌ 1320 ش/ 31 دسامبر 1940 م، حدود 6 سال به طول انجامید، نشریۀ آلیک در 875 شماره در 4 صفحه، صبحهای یکشنبه، سه‌شنبه و پنجشنبه به چاپ می‌رسید و روزهای شنبه تعطیل بود؛ تا آنکه از دی 1320 ش/ ژانویۀ 1941 م، نشریۀ آلیک همه‌روزه صبحها به‌جز روزهای شنبه به چاپ رسید. این روال ادامه داشت، تا آنکه از اواسط شهریور 1339/ آغاز سپتامبر 1960، زمان انتشار روزنامه از صبح به عصر تغییر کرد و هفته‌ای 6 شماره از آن به‌جز روزهای تعطیل منتشر شد (آوانسیان، 16-17، 21، 24، 35).
از آنجا که روزنامۀ آلیک تنها روزنامۀ ارمنی‌زبان ایران بوده، نقشی بنیادی در جامعۀ ارمنیان ایران داشته است؛ این روزنامه در طول فعالیت خود توانسته در هماهنگی و سازمان‌دهی امور فرهنگی و اجتماعی ارمنیان ایران موفق عمل کرده، آنان را با مسائل اجتماعی و فرهنگی خود آشنا کند. آلیک تا پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی موضعی ضدکمونیستی داشت و از استقلال ارمنستان از شوروی حمایت می‌کرد («درباره»، بش‌ ).
مؤسسۀ مطبوعاتی آلیک افزون‌بر روزنامۀ آلیک، از 1340 تا 1342 ش/ 1961 تا 1963 م ماهنامۀ آلیک را نیز در 36 شمارۀ پیاپی منتشر می‌کرد که شامل بخشهای ادبی، اجتماعی، تفسیر سیاسی، هنری، علمی و فکاهی بود. نورایر پاهلاوونی سردبیری این ماهنامه را بر عهده داشت.
همچنین این مؤسسه از اواسط سال 1348 تا دی 1357 ش/ اواخر سال 1969 تا پایان سال 1978 م، مجلۀ آلیک جوانان را به چاپ می‌رساند. ژیرایر غریبیان از 1348 تا 1354 ش/ 1969 تا 1975 م، سردبیری این مجله را عهده‌دار بود و پس از او، نخست سایات بابومیان و سپس میشا هایراپتیان سردبیری مجله را بر عهده گرفتند (آوانسیان، همانجا، نیز 37- 38).
امروزه نشریۀ آلیک همه‌روزه به‌جز روزهای جمعه در 10 صفحه به‌صورت سیاه و سفید منتشر می‌شود. از اواخر تابستان 1390 ش/ 2011 م، چاپ ستون مقالات فارسی با محتوای سیاسی ـ اجتماعی، یک تا دو روز در هفته آغاز شد. امروزه مقالات فارسی در 4 صفحه به‌صورت ضمیمه در روزهای پنجشنبه به چاپ می‌رسد.

مآخذ

آوانسیان، آرا، «تاریخ هشتادسالۀ آلیک، تنها روزنامۀ ارمنـی‌زبـان ایـران»، پیمـان، تهـران، 1390 ش، س 15، شم‌ ‌57؛ «دربـارۀ مـا»، آلیک (مل‌ )؛ صدرهـاشمی، محمد، تـاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1364 ش؛ نیز:

Alikonline, www.alikonline.ir (acc. 16/ 7/ 1392).
علی کرم‌همدانی