آهی، لیلی

نویسنده (ها) : سارا طباطبایی

آخرین بروز رسانی : شنبه 2 دی 1402

آهی \āhī\، لیلی (1308-1397 ش/ 1929- 2018 م)، از نویسندگان کتاب ادبیات کودک و نوجوان و از بنیادگذاران مؤسسۀ شورای کتاب کودک.
لیلی در تهران زاده شد. پدرش، مجید آهی از رجال سیاسی عهد پهلوی، و خواهرش، مهری آهی مترجم و از فعالان اجتماعی بود. لیلی تحصیلات ابتدایی و دورۀ اول متوسطه را در تهران گذراند؛ اما به‌سبب آنکه پدرش در 1321 ش، به سمت سفیر ایران در اتحاد جماهیر شوروی منصوب شد، به مسکو رفت و تحصیلات متوسطۀ خود را که مقارن با سالهای پایانی جنگ جهانی دوم بود، در آن شهر به پایان رساند (پیرایه، 9؛ فرخ‌زاد، 1/ 140)، و در 1325 ش، به‌سبب بیماری پدرش به ایران بازگشت.
لیلی در دوران اقامت چهارسالۀ خود در مسکو، زبان روسی را آموخت و چند اثر از نویسندگان مشهوری چون چخوف، تولستوی و ماکسیم گورکی را به فارسی ترجمه کرد؛ اما هیچ‌یک از این کتابها به چاپ نرسید ( فرهنگ ... ، 1/ 362). او پس از بازگشت به ایران، تحصیلات خود را در دانشگاه تهران در رشتۀ فلسفه و علوم تربیتی از سر گرفت و هم‌زمان با تحصیل، در دو مدرسۀ گیو و انوشیروان دادگر به تدریس پرداخت.
آهی در حوزۀ تعلیم‌وتربیت کودکان و نوجوانان فعالیتهای بسیاری داشت و از پیش‌گامان آموزش ادبیات کودکان در ایران به شمار می‌رود (پیرایه، همانجا).
پایان‌نامۀ او در دورۀ لیسانس، ترجمۀ کتاب تربیت اطفال بود که چند سال پس از پایان تحصیلاتش به چاپ رسید ( فرهنگ، همانجا).
آهی برای ادامۀ تحصیل به لندن رفت و در رشتۀ روان‌شناسی و تعلیم‌وتربیت کودک از دانشگاه ادینبرگ لندن گواهی‌نامۀ کارشناسی ارشد دریافت کرد (خدمتگزاران ... ، 74؛ پیرنیا، 95).
لیلی آهی در 1337 ش، با سمت مشاور فنی در ادارۀ کل مطالعات و برنامه‌های وزارت فرهنگ مشغول به کار شد. از ‌جملۀ کارهای وی در این دوره، تدریس ادبیات کودک و نوجوان به مربیان کودکستانها بود. در همین سالها مدرسه‌ای به نام ادارۀ خدمات هدایت حرفه‌ای و راهنمای تربیتی و تحصیلی را برپا ساخت (پیرایه، همانجا).
لیلی آهی در سالهای 1336-1337 ش، بخش انتشار کتابهای کودکان به زبان فارسی را در بنگاه ترجمه و نشر کتاب راه‌اندازی کرد. نخستین اثر آهی در 1338 ش، با نام نرگس و عروسک موطلایی به چاپ رسید؛ در همین سال، لیلی در گروه بررسی کتابهای درسی ابتدایی در موسسۀ انتشاراتی فرانکلین به کار مشغول بود («خادمان ... »، 13).
لیلی آهی در سال 1339 ش، از طرف وزارت فرهنگ و معارف همراه گروهی از دبیران به‌منظور مطالعۀ نحوۀ تدوین کتابهای درسی، ابتدا به آمریکا سفر کرد و در دانشگاه کلمبیا با روش تألیف کتابهای درسی و همچنین نحوۀ تهیه و انتشار کتاب برای کودکان و نوجوانان آشنا شد و پس از آن برای انجام تحقیقاتی در زمینۀ ادبیات کودک و نوجوان، راهی فرانسه و انگلستان شد (خشایار، 248).
آهی در 1342 ش، به‌عنوان نخستین زن در ایران به عضویت شورای عالی فرهنگ درآمد (فرخ‌زاد، 1/ 140). لیلی پس از آنکه به ایران بازگشت، تدوین کتابهای درسی دورۀ ابتدایی را بر ‌عهده گرفت؛ کتاب فارسی اول دبستان را با کمک همکاران خود، و کتابهای دوم، سوم و چهارم ابتدایی را به تنهایی تدوین کرد. افزون‌بر تدوین در حوزۀ کتابهای درسی راهنمایی، کتابهایی نیز برای آموزش آموزگاران این دورۀ تحصیلی، تألیف و کلاسهایی را نیز به این منظور برگزار کرد. وی پس از ارائه و انجام این خدمات از طرف وزارت فرهنگ در زمان کابینۀ علی امینی، نشان فرهنگ دریافت کرد ( خدمتگزاران، 74).
آهی افزون‌بر تدریس ادبیات کودکان و هنر نمایش در کودکستانها، مربی روان‌شناسی مدرسۀ کالیفرنیا، دبیر و مشاورفنی وزارت آموزش‌وپرورش و مدرس کتابداری در دانشگاه علوم تربیتی دانشگاه تهران نیز بود ( فرهنگ، 1/ 363).
آهی در کنار فعالیتهای آموزشی، با چند مؤسسۀ علمی و فرهنگی نیز همکاری داشت که ازآن‌میان می‌توان مدیریت طرحهای مطالعاتی مرکز مطالعه و تحقیق و آمار (کمیتۀ ملی پیکار جهانی با بی‌سوادی)، و سرپرستی بخش تحقیقات بین‌المللی دربارۀ ارزشیابی پیشرفت شاگردان در خواندن و دریافتن (مؤسسۀ تحقیقات تربیتی دانش‌سرای عالی) را برشمرد؛ افزون‌بر این، وی با مرکز تهیۀ خواندنیهای نوسوادان به‌عنوان ویراستار همکاری داشته است (خشایار، 248- 249).
همکاری وی با مؤسسات فرهنگی، در ایران محدود نمی‌شد. او در بسیاری از مجامع فرهنگی و بین‌المللی شرکت داشت که ازآن‌میان می‌توان به عضویت در جمعیت بین‌المللی خواندن اشاره کرد. وی از طرف سازمان یونسکو در آبان 1346، با همکاری وزارت فرهنگ در تهران به‌عنوان مدیر فنی سمینار منطقه‌ای نویسندگان کتاب برای عامه، کودکان و نوجوانان برگزیده شد؛ در این سمینار که با هدف تبادل نظر میان نویسندگان تشکیل شده بود، کشورهای ایران، هند، نپال و پاکستان حضور داشتند (دژم، 45؛ خشایار، 249).
لیلی آهی در برخی مجامع، در حوزۀ کودک و نوجوان مانند شورای خواندنیهای کمیتۀ ملی یونسکو در ایران، شورای عالی جمعیت ملی اولیا و مربیان، کنگرۀ بین‌المللی روان‌شناسی در مسکو و سمینار ارزشیابی مرکز آسیایی تربیت مربیان، و همچنین مراکز تربیت معلم در مانیل، پایتخت فیلیپین، با عنوان نمایندۀ ایران شرکت داشت (همو، نیز پیرنیا، همانجاها).
شورای کتاب کودک از مهم‌ترین عرصه‌های فعالیت لیلی به شمار می‌رود؛ در طی مطالعات و تحقیقاتش در ادبیات کودک و نوجوان، به مؤسسه‌ای نیاز بود که ناشر نباشد، اما از ناشران حمایت کند تا بتوانند کتابهای بیشتری را در زمینۀ ادبیات کودک و نوجوان منتشر سازند. بدین‌ترتیب، شورای کتاب کودک در 1341 ش، با حضور تنی چند از همکارانش از‌جمله توران میرهادی، توراندخت اشتیاقی، محسن آبادی، ناصر آزاد، پرویز اهور، معصومه سهراب (مافی)، جعفر صمیمی، اسماعیل والی‌زاده و عباس یمینی شریف تشکیل شد. وی از زمان تأسیس شورا تا 1358 ش، عضو هیئت‌مدیرۀ آن بود. شورا نمایندۀ ادبیات کودک ایران در شاخۀ فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو)، یعنی «دفتر بین‌المللی کتاب برای کودکان و نوجوانان» به شمار می‌رفت (دیدار، 10، 177؛ «خادمان»، 13).
در سالهای 1354- 1358 ش، آهی از طرف شورای کتاب کودک به عضویت کمیتۀ اجرایی کنگرۀ جهانی کتابهای کودک برگزیده شد و در یک دوره نیز سمت نایب‌رئیس اجرایی آن کمیته را عهده‌دار بود (دیدار، 180).
از میان آثاری که لیلی آهی به فارسی برگردانده است، می‌توان اطفال دشوار اثر روبن ژیلبرت، انتشارات امیرکبیر؛ هر که پیدا کرد، مال خودش، از ویل نیکلاس؛ و مقدمه‌ای بر آموزش مداوم اثر پل لانگران را نام برد.
از میان تألیفات لیلی در حوزۀ ادبیات داستانی برای کودکان، می‌توان به کتابهایی مانند پالتوقرمز، با نقاشیهایی از مرتضى ممیز؛ نرگس و عروسک موطلایی، با نقاشیهای فردریک تالبرگ؛ هدیۀ شاه پریان؛ هرکس خانه‌ای دارد، از انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب؛ گذری در ادبیات کودکان با همکاری توران میرهادی و مهدخت دولت‌آبادی از انتشارات شورای کتاب کودک؛ و کتاب شادمانه، کودکانه (1371 ش)، اشاره کرد.
در زمینۀ تألیف کتابهای درسی که در حوزۀ تخصص آهی است، می‌توان به بخوانیم و باسواد شویم؛ و روش تدریس کلاس دوم، سوم و چهارم دبستان زیر نظر وزارت فرهنگ در 1342 ش، اشاره کرد (فرخ‌زاد، 1/ 140؛ فرهنگ، 1/ 364). همچنین در 1340 ش، برای آموزگاران مقطع ابتدایی کتاب روش تدریس فارسی در دبستان با همکاری ثمینه باغچه‌بان و مباحثی از آموزش‌وپرورش و روان‌شناسی را با همکاری عباس دیوشلی، برای سپاهیان دانش، به رشتۀ تحریر درآورده است.
آهی مقالات متعددی نیز در زمینۀ ادبیات کودک و نوجوان تألیف کرده است که در مجلاتی مانند سخن، آموزش‌وپرورش، راهنمای کتاب و کتابهای ماه چاپ شده است (خدمتگزاران، 74؛ خشایار، 248). وی در شهریور 1397، در 89سالگی درگذشت.

مآخذ

پیرایه، «دو زن در شورای عالی فرهنگ»، اطلاعات بانوان، تهران، 1342 ش، شم‌ 332؛ پیرنیـا، منصـوره، سالارزنـان ایران، به کوشش داریوش پیرنیا، واشینگتن، 1995 م؛ «خادمان ادبیات کودکـان»، شورای کتاب کودک، تهران، 1349 ش، س 8، شم‌ 1؛ خدمتگزاران عالم کتاب، تهران، 1345 ش؛ خشایار وزیری، فخری (قویمی)، کارنامۀ زنان مشهور ایران، تهران، 1352 ش؛ دژم، عذرا، اولین زنان، تهران، 1384 ش؛ دیدار، محمد، بیست سال تلاش، تهران، 1367 ش؛ فرخ‌زاد، پوران، دانشنامۀ زنان فرهنگ‌ساز ایران و جهان، تهران، 1378 ش؛ فرهنگ ناموران معاصر ایران، تهران، 1381 ش.

سارا طباطبایی