بنانیه

نویسنده (ها) : علی کرم همدانی

آخرین بروز رسانی : شنبه 16 آذر 1398

بنانیه \ banāniy(yy)e\ ، سابقاً آبادی، باغ و عمارتی در جنوب سوهانک، و شرق حدیقه.
بنانیه را میرزا فضل‌الله خان نوری مازندرانی بنا نهاد و به سبب لقب پسرش بنان‌الدوله آن را بنانیه نامید. دلیل اینکه میرزا فضل‌الله خان مستوفی این محل را برای بنای عمارت ییلاقی خویش انتخاب کرد، این بود که چون او منشیِ امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، بود و به‌واسطۀ سمتش، بیشترِ زمانها با امین‌السلطان به‌سر می‌برد و او پیش از بنای قیطریه، باغ و عمارتی در زمینهای سوهانک شمیران به نام حدیقه برای ییلاق خود بر پا کرده بود، میرزا فضل‌الله هم برای هم‌جواری با عمارت ییلاقی امین‌السلطان، این عمارت را بنا نهاد (بامداد، 4/ 49، حاشیۀ 4). عمارت بنانیه دو طبقه، و به سبک دیگر بناهای عهد قاجاریه بود (ستوده، 1/ 157). نقشۀ این عمارت از نقشۀ عمارت سلطنت‌آباد الگوبرداری شده بود (بامداد، 3/ 176، حاشیۀ 2). در آن زمان یک رشته قنات به درازای حدود 1 کمـ ، باغ بنانیه را آبیاری می‌کرد.
پس از درگذشت میرزا فضل‌الله، پسرش میرزا کریم خان بنان‌الدوله توجهی به بنانیه نداشت و آب قنات آن را فروخت؛ از این رو، باغ بنانیه خشک شد و ساختمان آن هم رو به ویرانی نهاد تا آنکه در 1309 ش/ 1930 م، ارباب شاپورگیو ــ پدر ارباب رستم گیو ــ زمینهای آن را از ورثۀ بنان‌الدوله خرید و ساختمان آن را بازسازی، و زمینهای آن را از نو درخت‌کاری کرد.
در آن زمان از زیردست بنانیه قناتی به نام عباسیه می‌گذشت که در مظهر آن، دو استخر برای ذخیرۀ آب ساخته شده بود و با آب آن، باغ بنانیه و زمینهای کشاورزی آن آبیاری می‌شد. اراضی بنانیه توسط یک خانوار سوهانکی و دو خانوار یزدی به زیر کشت می‌رفت (ستوده، 1/ 157- 158؛ آتش‌بندی؛ معاونت).
در فرهنگ جغرافیایی ایران از بنانیه در دهۀ 1320 ش به‌عنوان دهی کوچک از توابع شمیران با 10 تن سکنه یاد شده که راه دسترسی به آن از تهران ماشین‌رو بوده است (1/ 36).
مالکیت بنانیه در اختیار خانوادۀ گیو بود، اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این اراضی به حال خود رها شد؛ تا آنکه در اوایل دهۀ 1370 ش، نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران، نسبت به این اراضی ادعای مـالکیت نمـود و در آنجـا بـاشگاه فرهنـگی ـ ورزشی ذوالجناح را احداث کرد. این باشگاه متشکل از باشگاه سوارکاری، چوگان و پانسیون اسب و همچنین یک مجموعۀ تفریحی موسوم به باغ فدک است که در 1389 ش در محل عمارت اربابی بنانیه ساخته شده است. نیروی زمینی ارتش، بخشهایی از اراضی بنانیه، به‌ویژه اراضی واقع در ضلع شمالی آن را به قطعات کوچک و بزرگ تقسیم کرده، و به قید اجاره در اختیار کارگاههای سنگ‌تراشی و واحدهای سنگ‌فروشی قرار داده است.

مآخذ

آتش‌بندی، سیروس (از کارمندان پیشین ارباب رستم گیو در باغ بنانیه و باغ عباسیه)، مصاحبه با مؤلف؛ بامداد، مهدی، شرح حال رجال ایران، تهران، 1347 ش؛ ستوده، منوچهر، جغرافیای تاریخی شمیران، تهران، 1371 ش؛ فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان مرکزی، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1328 ش؛ معاونت، خدایار (رئیس گردش سی‌وپنجم انجمن زردشتیان تهران)، مصاحبه با مؤلف.

علی کرم‌همدانی