تاریخ پژوهی و دانشنامه انقلاب اسلامی، بنیاد

نویسنده (ها) : علی محمد مرادیان منفرد

آخرین بروز رسانی : یکشنبه 17 آذر 1398

تاریخ‌پژوهی و دانشنامۀ انقلاب اسلامی، بنیاد \ bonyād-e tārīx-pažūhī va dāneš-nāme-ye enqelāb-e eslāmī\ ، مؤسسه‌ای غیرانتفاعی، متولی تألیف، تدوین و نشر کتابهای دانشنامه و مجله در حوزۀ انقلاب اسلامی ایران، واقع در محلۀ دیباجی.
در 1356 ش، هنگامی که سید حمید روحانی همراه امام خمینی (ره) به نجف تبعید شد، کتابی با نام نهضت امام خمینی تألیف کرد. در آن زمان، امام دربارۀ نگارش این کتاب، رهنمونهایی به نویسنده ارائه کرد؛ ازاین‌رو، پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، روحانی مرکز انقلاب اسلامی را تأسیس نمود، اما پس از چندی، احساس کرد که این مرکز به جای بازنگری در تاریخ ایران معاصر، به بازنویسی نوشته‌های پیشین می‌پردازد. چون این امر با اهداف روحانی همخوانی نداشت، از این مرکز کناره‌گیری کرد؛ سپس، برآن شد تا مؤسسه‌ای تاریخی ـ پژوهشی بنیاد نهد. سرانجام در 1382 ش، به کمک چند تن دیگر بنیاد تاریخ‌پژوهی ایران معاصر را بنیاد نهاد. هدف از تأسیس این بنیاد، بازنگری در تاریخ معاصر و نگارش تاریخ انقلاب اسلامی ایران عنوان شده است.
اعضای بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامۀ انقلاب اسلامی از هیئت امنا، ریاست، معاونت پژوهشی و همکاریهای علمی، و معاونت امور مالی و پشتیبانی تشکیل شده است و معاونت پژوهشی و همکاریهای علمی بر کلیۀ کارهای علمی بنیاد مدیریت دارد. این معاونت به دو بخش تقسیم می‌شود: بخش فصلنامۀ 15 خرداد، و بخش دانشنامۀ انقلاب اسلامی.
فصلنامۀ 15 خرداد از کهن‌ترین نشریات انقلاب اسلامی است و دورۀ نخست آن در سالهای 1351 و 1352 ش در نجف منتشر می‌شده است. در آن زمان، این نشریه شامل 4 صفحۀ پشت‌ورو بود و دیدگاههای امام خمینی از طریق آن در دسترس علاقه‌مندان قرار می‌گرفت. دورۀ دوم نشریۀ 15 خرداد در زمان تصدی حمید روحانی به‌عنوان رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در آن مرکز به چاپ رسید که بیشتر به ارائۀ اسناد ساواک و دیگر اسناد پیش از انقلاب می‌پرداخت. دورۀ سوم نیز از 1382 ش به بعد، و به صورت فصلنامه ارائه می‌شود و در بهار 1390 ش، شمارۀ 27 آن منتشر شده است.
از 1389 ش، این بنیاد تصمیم به تدوین دانشنامۀ انقلاب اسلامی گرفت؛ ازهمین‌رو، نام آن به بنیاد تاریخ‌پژوهی و دانشنامۀ انقلاب اسلامی تغییر کرد. در بخش دانشنامۀ انقلاب، دو شورا تصمیمهای کلی مربوط به تدوین دانشنامه را اتخاذ، و سپس به 7 بخش مجری ابلاغ می‌کنند. این شوراها عبارت‌اند از: شورای راهبردی و شورای علمی. ساختار کلی دانشنامه و مصوبات اصلی در شورای راهبردی ــ که متشکل از 10 صاحب‌نظر است ــ تهیه، و مباحث علمی در شورای علمی آماده می‌شود. گروههای دانشنامه عبارت‌اند از: انقلاب اسلامی و شخصیتها؛ انقلاب اسلامی و رخدادهای تاریخی؛ انقلاب اسلامی و مفاهیم و نظریه‌ها؛ انقلاب اسلامی و جریانها و گروهها؛ انقلاب اسلامی و هنر و ادبیات؛ انقلاب اسلامی و رسانه‌ها؛ و انقلاب اسلامی و مسائل بین‌الملل. کار علمی هر بخش را رئیس گروه، و کار اجرایی آن را دبیر گروه اداره می‌کند. هر بخش بین 5 تا 8 تن گرداننده دارد که از استادان حوزه و دانشگاه‌اند.
یکی از بخشها بخش اسناد است که متشکل از شماری سند اصلی، سند کپی و اسناد خارجی است و در بخشهای جدا از هم نگهداری می‌شود. شمار اسناد این بنیاد بیش از 000‘100 است که همگی دربارۀ نهضت امام خمینی بوده و بسیاری از آنها هنوز منتشر نشده‌ است. مسئولان بنیاد مرتباً بر شمار اسناد آرشیوی خود می‌افزایند. بخش نمایه‌سازی و مستندسازی نیز از بخشهای مربوط به اسناد است. این بخش اسناد را طبقه‌بندی و نمایه‌سازی کرده و سپس متون و نشریات مربوط به هر سند را به آن ضمیمه می‌کند؛ به‌این‌ترتیب، حجم وسیعی از اطلاعات مربوط به یک جریان گردآوری می‌شود.
بخش تاریخ انقلاب اسلامی از دیگر بخشهای بنیاد است که به تألیف و تدوین کتابهایی با محوریت انقلاب اسلامی می‌پردازد. جلد چهارم کتاب نهضت امام خمینی تألیف سید حمید روحانی، مجموعۀ سه‌جلدی روزشمار انقلاب اسلامی، جلد ششم و هفتم مجموعۀ اسناد انقلاب اسلامی، و کتاب تأملاتی نظری و تاریخی در علل و انگیزه‌های پیدایش جریان آیت‌الله منتظری از کارهای این بخش است.
کتابخانۀ بنیاد نیز یکی از مهم‌ترین بخشهای این مؤسسۀ علمی ـ پژوهشی است که در آن، کتابهایی با موضوع انقلاب اسلامی ایران که در داخل کشور به طبع رسیده است، یا کتابهایی در همین زمینه که نویسندگان خارجی یا ایرانیان دگراندیش خارج از کشور تألیف کرده‌اند، گردآوری می‌شود.

مآخذ

بنیاد تاریخ پژوهی و دانشنامۀ انقلاب اسلامی (مل‌ )؛ نامدار، مظفر (معاون پژوهشی و همکاریهای علمی بنیاد و رئیس دانشنامۀ انقلاب اسلامی)، مصاحبه با مؤلف؛ نیز:

Iranmoaser, www.iranmoaser.ir.
علی‌محمد مرادیان منفرد