توچال، قله

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 19 آذر 1398

توچال، قله \ qolle-ye towčāl\ ، قله‌ای با بلندی 992‘ 3 متر که بلندترین قلۀ رشته‌کوههای البرز مرکزی محسوب می‌شود. این قله بر دشت و شهر تهران اشراف کامل دارد و در °51 و ´25 و ´´11 طول شرقی، و °35 و ´53 و ´´3 عرض شمالی واقع شده است.
سطح این قله در بیشتر ماههای سال پوشیده از برف، و دره‌ها و تپه‌ماهورهای سمت شمال آن که بر ناحیۀ شکرآب رودبار تهران مشرف است، در تمامی اوقات سال دارای لکه‌های کوچک و بزرگ سفید برف است. عموماً با نخستین بارش پاییزی، این قله را برف زیر پوشش خود قرار می‌دهد و تا اواخر مرداد سال بعد، از تمامی نقاط تهران می‌توان سفیدی برفهای آن را در میان دره‌ها و گودالها مشاهده‌کرد.
مجاورت قلۀ توچال با تهران ــ با بیش از 10 میلیون جمعیت ــ موجب شده است که بسیاری از مردم تهران به‌خصوص دوستداران طبیعت و کوه، روزهای تعطیل و جمعه‌ها به دامن آن پناه برند و با توجه به توان جسمانی خود، بخشی از دامنۀ آن را بپیمایند و خود را به ارتفاعات آن برسانند. به همین علت قلۀ توچال نسبت به قله‌های دیگر کشور و منطقه، دارای بیشترین آمار صعودکننده و کوهنورد است.
از دامنه‌های جنوبی البرز که منتهی به دشت تهران می‌شود، چندین مسیر کوهنوردی برای رسیدن به قلۀ توچال وجود دارد که مهم‌ترین آنها از شرق به غرب عبارت‌اند از:

1. مسیر سوهانک

در نزدیکی گردنۀ قوچک که در جهت شمال غربی از مناطق خرگوش‌نو، سوته‌بیشه، درۀ جوزار، و تنگ‌بیدی گذشته، در بین کمرکوه و تختی تلهرز به خط یال شرقی قلۀ توچال می‌رسد و از طریق خط‌الرأس کوهها در جهت غرب به قلۀ توچال منتهی می‌شود.

2. مسیر مینی‌سیتی

در شمال لویزان به سمت شمال غربی که از تنگۀ کهنه دارآباد، درۀ یورد قاطرچی، جنوب چشمۀ گرده‌گله، چشمۀ یورد و شرق منطقۀ فراخ‌سینه گذر کرده، به یال شرقی قلۀ توچال منتهی، و از طریقِ گذر از خط‌الرأس کوهها به قلۀ توچال ختم می‌شود.

3. مسیر دارآباد

این مسیر از دارآباد (سمت غرب بیمارستان دارآباد) در آغاز وارد تنگۀ دارآباد شده، از سربند غلاک و آبشار غلاک گذرکرده، در نزدیکی آبشار کبوترخوان به دو شاخۀ شمالی و غربی تقسیم می‌شود:
شاخۀ شمالی از آبشار کبوترخوان به سمت شمال شرقی منحرف شده، از مناطق چشمۀ سیر دورو پایین، چال‌پونه، چشمۀ لش‌ملک و سیر دورو بالا گذشته، به چشمۀ درازلش می‌رسد و از آنجا به بعد به سمت غرب منحرف گشته، از غرب فراخ‌سینه می‌گذرد و در غرب گردنۀ تلهرز به یال شرقی قلۀ توچال می‌رسد و از آن به بعد پس از گذر از خط‌الرأس کوهها به قلۀ توچال ختم می‌شود.
شاخۀ غربی این مسیر پس از گذر از آبشار کبوترخوان به چشمۀ جهان رسیده، سپس در جهت شمال غربی ادامه می‌یابد و از مناطق آبشار چال‌مگس، هفت‌حوض، سریونجه، آبشار عرق‌چین، تنگ‌چال، درۀ آب زندگانی، درۀ گرده‌گور، بند الشکاه، چشمۀ گرده‌گور، تنک‌یخک، و گردنۀ پیازچال گذرکرده، در حدفاصل قله‌های لزون شرقی و لزون غربی به یال شرقی قلۀ توچال می‌رسد و سپس در جهت غرب از طریق خط‌الرأس به قلۀ توچال منتهی می‌شود.

4. مسیر منظریه

پارک جمشیدیه و حصارک. این مسیر از منظریه آغاز می‌شود و در جهت شمال غربی از مجاورت تنگ درور و درۀ جنّی گذشته، به جنوب کوه سوئک بالا می‌رسد و از شمال کوه سرچال بزرگ با ارتفاع 300‘2 متر گذشته، به درۀ هول‌چران و درۀ کلک‌چال و سپس به محوطۀ اردوگاه کلک‌چال می‌پیوندد و از آن پس، با پیچ‌وخمهای فراوان به کوه و درۀ سرلوگرز با ارتفاع 000‘ 3 متر می‌رسد، سپس به اسپی‌لت رسیده، با اندکی انحراف به سمت جنوب، به ناحیۀ باغک و یوردخلر منتهی می‌شود. این مسیر از این محل به بعد به سمت شمال منحرف شده، با شیب نسبتاً تند به یال چهارپالون می‌رسد و در ارتفاع 820‘ 3متری به یال شرقی قلۀ توچال پیوسته، سپس در جهت غرب و از طریق عبور از خط‌الرأس کوه به قلۀ توچال ختم می‌شود.

5. مسیر امامزاده قاسم

این مسیر مستقیماً به قلۀ توچال ختم نمی‌شود، بلکه با چند شاخۀ فرعی به مسیر شمارۀ 4 متصل می‌شود و از آن طریق به قلۀ توچال می‌رود. مهم‌ترین شاخه‌های فرعی این مسیر اینها ست:

الف ـ مسیر تپۀ آبک. این مسیر از تپۀ آبک شروع می‌شود و در جهت شمال شرقی به راه سنگ‌دوقلو و سپس درۀ یک‌باغ می‌رسد و از سمت شرق درۀ هول‌چران گذرکرده و به مسیر شمارۀ 4 منتهی می‌شود.
ب ـ شاخۀ فرعی دیگر این راه از شمال غربی امامزاده قاسم شروع شده، به ناحیۀ باغ‌پشت و سپس تختی‌وزیری و زیربندک می‌رسد و در جهت شمال غربی به باغ افشار، و سپس جنوب درۀ کلک‌چال رسیده، به سمت شمال شرقی منحرف می‌شود و به ناحیۀ حشم‌چال پیوسته، نهایتاً در منطقۀ اردوگاه کلک‌چال به مسیر شمارۀ 4 متصل می‌شود.

6. مسیر دربند

این مسیر یکی از اصلی‌ترین راههای صعود به قلۀ توچال است و دارای مسیرهای متعدد فرعی است که به دره‌ها و قله‌های زیردستِ قلۀ توچال منتهی می‌شود. کسانی که توانایی پیمودن راه توچال را ندارند و قصد کوهنوردی یک‌روزه دارند، عموماً یکی از این مسیرهای فرعی را انتخاب می‌کنند و پس از طی نیمه‌روزی راه، بعدازظهر، از مسیر برگشت به مبدأ بازمی‌گردند.
مسیر اصلی دربند از ضلع شمالی کاخ سعدآباد و میدان دربند آغاز می‌شود و در جهت شمال غربی از مناطق شیردره و پس‌قلعه گذر کرده به دوراهی اوسون می‌رسد. این مسیر از دوراهی اوسون به سمت شمال شرقی منحرف شده، به آبشار پس‌سنگ، و سپس آبشار دوقلو و غارپلنگ می‌رسد و پس از آن به پناهگاه شیرپلا منتهی می‌شود. در شیرپلا شاخه‌ای از این مسیر به سمت شرق منحرف شده، در ناحیۀ باغک به مسیر شمارۀ 4 متصل می‌گردد و به سمت قلۀ توچال امتداد می‌یابد.
شاخۀ اصلی این مسیر پس از پناهگاه شیرپلا به سمت شمال غربی منحرف می‌شود و از سربالایی تند و مسیر دشواری گذرکرده، به کوه سیاه‌سنگ ــ که در آنجا جان‌پناه امیری احداث شده است ــ می‌رسد. بعد از کوه سیاه‌سنگ، یال معروف کوله‌بند مسیر رسیدن به قلۀ توچال را مشخص می‌کند و نهایتاً در حدود 150متری سمت شرق قلۀ توچال مسیر به پایان می‌رسد و خط‌الرأس کوه نقطۀ نهایی را تعیین می‌کند.
شاخۀ فرعی از این مسیر، از پس‌قلعه به سمت شرق منحرف شده، به درۀ معدن و پس‌درۀ زون و نهایتاً به گردنۀ وزباد می‌رود.
شاخۀ فرعی دیگر این مسیر از دوراهی اوسون به سمت مشرق منحرف می‌شود و پس از رسیدن به چشمۀ جعفر و بند یخچال و چشمۀ اوج‌گله به جان‌پناه شروین ختم می‌گردد. در مجاورت این مسیر، خطی از تله‌سی‌یژ کوهنوردان غیرحرفه‌ای را در قسمتی از راه یاری می‌دهد.

7. مسیر ولنجک

یکی دیگر از مسیرهای صعود به قلۀ توچال مسیر ولنجک است. در این مسیر افزون بر جادۀ پیاده‌رو، بخشی از راه را می‌توان با خودرو طی‌کرد. افزون بر آن از ولنجک یک خط تله‌کابین پس از پشت سر گذاشتن 7 ایستگاه، به جبهۀ غربی قلۀ توچال می‌رسد. وجود تله‌کابین در این مسیر که می‌تواند افراد خسته و در راه مانده را در مسیر رفت یا برگشت یاری نماید، موجب شلوغی و ازدحام بیش از حد افراد در این مسیر شده‌است. این مسیر نیز دارای شاخه‌های فرعی متعددی است که به‌واسطۀ آنها کوهنوردان به دره‌ها و قله‌های سینه‌کش دامنۀ جنوبی البرز دسترسی می‌یابند. البته این مسیرهای فرعی عموماً سخت‌گذرند و فقط کوهنوردان حرفه‌ای از آنها استفاده می‌کنند.

8. مسیر میدان درکه

این مسیر یکی از مسیرهای زیبا و سرسبز صعود به قلۀ توچال است و بخش عمدۀ آن از میان دره‌ای پردرخت که سایه‌انداز بسیار خوبی دارد، می‌گذرد. این مسیر از سمت شمال اوین ـ درکـه آغـاز شده، و در سمت شمال به میدان درکه می‌رسد، سپس از میدان درکه به سمت شمال شرقی امتداد می‌یابد و از مناطق، دره‌ها و مزارع سه‌چنار، هفت‌حوض، درۀ گورا، پاسیالیز، پاکوپا، درۀ پاکوپا، بند گلارنگ، آبشار جوزک، زغال‌چال، درۀ دوزخ نو، و بند سیاه‌کرک گذرکرده، به پناهگاه معروف پلنگ‌چال می‌رسد. این مسیر در پلنگ‌چال به 3 شاخه تقسیم می‌شود:

الف ـ شاخۀ شرقی

این شاخه از پلنگ‌چال به سمت شرق منحرف گشته، به ناحیۀ کَما‌چال و سپس درۀ جانم‌دار و بعد به گردنۀ پلنگ‌چال می‌رسد و از آنجا به ایستگاه 5 تله‌کابین و مسیر شمارۀ 7 منتهی می‌شود و از آن طریق به قلۀ توچال می‌رود.

ب ـ شاخۀ میانی

این شاخه از پناهگاه پلنگ‌چال به سمت شمال ادامه می‌یابد و به ناحیۀ پروزک و سپس هفت‌چشمه رسیده، آن‌گاه به سمت غرب منحرف می‌گردد و به بند اسپی‌او و سپس چشمۀ اسپی‌او و نهایتاً به اشترگردن می‌رسد و در ناحیۀ سربازک به خط‌الرأس غربی قلۀ توچال ختم می‌شود.

ج ـ شاخۀ غربی

این شاخۀ فرعی مسیر درکه اندکی پایین‌تر از پناهگاه پلنگ‌چال به سمت شمال غربی منحرف می‌شود و به نواحی چال‌پایین، چپ‌دره و چال‌بالا می‌رسد و به کوه سیاه‌سنگ منتهی‌می‌شود. این شاخۀ فرعی از کوه سیاه‌سنگ به سمت شمال شرقی منحرف می‌شود و در ادامه به اشترگردن رسیده، به شاخۀ فرعی میانی متصل می‌شود و به خط‌الرأس کوههای غربی قلۀ توچال می‌رسد.
افزون بر شاخه‌های فرعی یادشده، شاخه‌های دیگری از مسیر درکه به توچال به سمت شرق و غرب منشعب می‌گردد و به دره‌ها و قله‌های زیردست قلۀ توچال می‌رود که عمدتاً سخت‌گذر، و مخصوص عبور کوهنوردان حرفه‌ای است.
مسیرهای هشتگانۀ یادشده راههایی‌اند که از شهرستان شمیران و دامنۀ جنوبی البرز به قلۀ توچال منتهی‌می‌شوند و مسیرهای اصلی و شاخص‌اند. از دامنه‌های شمالی البرز و قلۀ توچال نیز راهها و مسیرهایی وجود دارد که از آن طریق نیز کوهنوردان برای صعود به قلۀ توچال، یا در مسیر برگشت خود از آنها استفاده می‌کنند؛ مانند مسیر روستای رودک، باغ گل، شکرآب، شهرستانک و جز آنها.
از نواحی فرحزاد، پونک، کن و سولقان نیز مسیرهایی برای کوهنوردان برای رسیدن به قلۀ توچال وجود دارد. این مسیرها عمدتاً در جهت شمال شرقی قرار دارند و به یالهای غربی قلۀ توچال می‌رسند، سپس از طریق عبور از خط‌الرأس کوهها به قلۀ توچال منتهی می‌شوند.
در دامنۀ جنوبی کوههای البرز مرکزی و قلۀ توچال 5 درۀ اصلی و مهم، و حدود 35 درۀ فرعی وجود دارد که همگی دارای رودخانه و آب جاری دائمی و صدها چشمه‌اند. در اطراف این آبها و چشمه‌ها مناطق سرسبز و پردرخت فراوانی وجود دارد. در میان این دره‌ها و در کنارِ آبها و چشمه‌ها، گونه‌های پرشماری از گیاهانی را که در بلندیهای 400‘1-000‘4متری می‌رویند، می‌توان دید که از جاذبه‌های توچال به شمار می‌روند.

ناصر پازوکی طرودی