جاجرود، پل ها

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 19 آذر 1398

جاجرود، پلها \ polhā-ye jājrūd\ ، دو پل واقع بر رودخانۀ جاجرود.
1. نخستین پلی که در این مقاله بدان پرداخته می‌شود، پلی تاریخی است که با توجه به سبک ساخت و مصالح به کار رفته در آن می‌توان دیرینگی شالودۀ آن را متعلق به دورۀ سلجوقیان دانست.

این پل در جبهۀ غربی روستای سعیدآباد، بر روی رودخانۀ جاجرود و در جهت شرقی ـ غربی ساخته شده، و دارای 4 دهانه است؛ طول سطح آن حدود 70 متر، و عرض آن حدود 6 متر است و طول 3 سکوی پل که در جهت شمالی ـ جنوبی احداث شده است تا پایه‌های پل بر روی آنها بنا گردد، با احتساب دماغه‌های آب‌شکن، حدود 12 متر و عرضش حدود 7 متر و به صورت شش‌ضلعی نامنظمِ کشیده ساخته شده است.
پایه‌های پل نیز چندضلعی، اما در ابعاد کوچک‌تر ساخته شده‌اند و از هر طرف حدود 5/ 1 متر بیرون‌زدگی دارند. قسمت بیرون‌زدۀ پایه‌های پل در پایین چندضلعی است، اما در سطح بالاتر به دایره تبدیل، و از میزان بیرون‌زدگی آن کاسته می‌شود، به گونه‌ای که در سطح پل تقریباً به صفر می‌رسد.
مصالح به کار گرفته شده در احداث پل در قسمتهای مختلف و دهانه‌های چهارگانه متفاوت، و اسکلت آن نیز در نقاط گوناگون دارای ترکیب خاص است. عمده مصالح احداث این پل سنگ لاشه، سنگهای ریز و درشت کف رودخانه‌ای، سنگ مالون و ملات آن سیمان، گچ سنتی و ساروج است. علت گوناگونی مصالح احداث پل در قسمتهای مختلف آن، مرمتهای مکرر در دوره‌های مختلف است که گاهی اصولی و گاهی نیز غیر اصولی انجام گرفته است.
مرمتهای غیر اصولی در بعضی از نقاط پل ترکیب اولیۀ آن را دگرگون کرده است. شالودۀ اصلی پل ــ که بخشهایی از آن را در تمامی دهانه‌ها و پایه‌ها می‌توان دید ــ دارای استحکام و ظرافت اجرایی زیادی است، اما نقاطی که بر اثر عوامل متعدد انسانی یا طبیعی و یا گذشت زمان آسیب دیده‌اند، به صورت سطحی و بدون توجه به اصالت پل مرمت شده است. این تفاوتها را در قوسهای بالای دهانه‌های چهارگانۀ پل به وضوح می‌توان دید. با وجود اینکه همۀ قوسهای بالای دهانه‌ها جناغی‌اند، اما برخی از آنها بسیار ظریف و ماهرانه و با آجر، و برخی دیگر نیز ناشیانه و با سنگ و آجر ساخته شده‌اند.
به نظر می‌رسد آخرین دورۀ مرمت پل تاریخی جاجرود در دورۀ پهلوی اول و هم‌زمان با احداث راه‌آهن سراسری ایران بوده است؛ زیرا این راه تنها راه انتقال تجهیزات و مصالح مورد نیاز برای ساخت راه‌آهن از طریق تهران به فیروزکوه بوده است؛ و دیگر آنکه برای مرمت پل از سنگ مالون و ملات سیمان استفاده کرده‌اند، که در آن دوران از مصالح رایج و متداول به شمار می‌رفته است.
پل تاریخی جاجرود با شمارۀ 492‘9 در تاریخ 14/ 5/ 82 ش در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، و طی سالهای 1383 و 1384 ش اقدامات مرمتی و استحکام‌بخشی روی آن صورت گرفته است.
2. پل دوم در فاصلۀ 600متری پل تاریخی جاجرود قرار دارد. این پل در حقیقت شامل 3 پل است که در دوره‌های مختلف احداث شده است و اکنون به صورت یک پل دیده می‌شود:
الف ـ پل اول که در سمت جنوب دو پل دیگر قرار دارد، در دهۀ 1320 ش، با مصالح بتون مسلح و قوس نیم‌دایرۀ باز یا بیزکُند ساخته شده است و طول دهانۀ آن حدود 25 متر در کف، و عرض 8 متر و ارتفاع حدود 10 متر از کف کنونی است. در هر طرف قوس این پل برای پر کردن فضای خالی پشت قوس و هم‌سطح کردن آن با جادۀ طرفین، 3 دهانۀ خالی با قوس نیم‌دایره در سرتاسر عرض پل احداث کرده‌اند که دهانۀ میانی از دو دهانۀ دیگر بـزرگ‌تر است. این دهانه‌های توخالی ضمن سبک‌کردن بار پایه‌ها، جلوه و زیبایی خاصی به پل بخشیده‌اند. این پل به‌رغم گذشت بیش از نیم قرن از عمرش، از استحکام بالایی برخوردار است و همچنان بار سنگین ترافیک مسیر رفت از تهران به سمت مازندران را تحمل می‌کند.
ب ـ پل دوم با فاصلۀ حدود 10 متر از پل اول و در سمت شمال آن طی دهه‌های 1350-1360 ش احداث شده، و دارای ستون مدور بتونی در هر طرف و سقف فلزی است؛ عرض پایه‌های پل 8 متر، و طول دهانه حدود 30 متر است. پشت پایه‌های بتونی هر طرف برای جلوگیری از ریزش یا رانش خاک، دیوار بتونی به فاصلۀ چند متر از پایه‌ها ساخته شده و بخشی از بار سقف پل بر روی آن وارد می‌شود.
ج ـ پل سوم که در اواخر دهۀ 1380 ش احداث شده است، در حقیقت فاصلۀ میان پل اول و پل دوم را که حدود 10 متر بود، پر کرده است. این پل دارای دیوار بتونی قطوری در دو طرف، و سقفی با اسکلت فلزی است. بدین ترتیب 3 پل یادشده که با توجه به ضرورت زمان و افزایش بار رفت‌وآمدهای خودروها در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند، امروزه از آنها به عنوان مسیر رفت و برگشت جادۀ تهران به دماوند و مازندران بهره‌برداری و استفاده می‌شود.

ناصر پازوکی طرودی