حصارک، تپه باستانی

نویسنده (ها) : ناصر پازوکی طرودی

آخرین بروز رسانی : پنج شنبه 21 آذر 1398

حصارک، تپۀ باستانی \ tappe-ye bāstānī-ye hesārak\ ، تپه‌ای باستانی واقع در °51 و ´37 طول شرقی، و °35 و ´48 عرض شمالی، و در ارتفاع 680‘1 متری از سطح دریا، و در ضلع جنوبی لواسان کوچک. فاصلۀ ایـن تپـه از مرکز شهر لواسان حدود 2 کمـ و از بنای امامزاده عبدالله در محلۀ جائیج 580‘1 متر است. تپۀ حصارک در سمت غرب تقاطع دره‌هایی جای دارد که مسیل آبریز روستاهای کُند، ناصرآباد، بوجان و راحت‌آباد به سد لتیان است.
محوطۀ باستانی حصارک بر دماغۀ تپه‌ماهورهای خاکی قرار دارد که از سمت شمال به جنوب امتداد یافته، به میان دریاچۀ سد لتیان پیشروی کرده، و شبه‌جزیره‌ای را به وجود آورده است. طول این محوطه از شمال به جنوب حدود 230 متر، و عرض آن از شرق به غرب، در وسیع‌ترین نقطه حدود 50 متر، و بلندترین ارتفاع آن از سطح فعلی زمینهای اطراف حدود 15 متر است.
تپۀ باستانی حصارک از شمال به جنوب شامل 4 بخش است:
بخش نخست که شمالی‌ترین نقطۀ آن است، تپه‌ای کم‌ارتفاع است که وسعت آن از بقیۀ قسمتها کمتر است؛ در این بخش شواهد و مدارک فرهنگی کمتری نسبت به قسمت جنوبی یافت می‌شود. سبب این امر نیز حفاریهای قاچاق فراوانی است که در آن صورت گرفته، و مواد فرهنگی آن به تاراج رفته است.
بخش دوم که در جنوب بخش یادشده واقع است، زمینهای نسبتاً همواری است که احتمالاً با ماشین‌آلات راهسازی در سالهای گذشته تسطیح شده و کشاورزان در آن کشاورزی می‌کرده‌اند. لایه‌های باستانی این قسمت براثر اعمال انجام‌گرفته، از میان رفته، و ارزش تاریخی خود را از دست داده است.
بخش سوم و جنوبی تپۀ باستانی حصارک، تپۀ نسبتاً بلندی است که از همۀ قسمتهای محوطۀ باستانی حصارک بلندتر است و به صورت تپه‌ای کله‌قندی دیده می‌شود. ارزشمندترین قسمت لایه‌های تاریخی تپۀ حصارک که دست‌نخورده باقی مانده است، در این بخش جای دارد و دارای ارزش مطالعات علمی فراوان است.
آخرین قسمت تپۀ باستانی حصارک قسمت منتهاالیه جنوبی آن است که بخشهای زیادی از آن به زیر آب پشت سد رفته است. در این محل شواهد فراوانی دیده شده است که حکایت از وجود گورستانی متعلق به دوران تاریخی، و احتمالاً هزارۀ اول پیش از تاریخ (عصر آهن) دارد. این قسمت تنها در مواقعی که سطح آب سد پایین می‌رود، قابل دیدن و بررسی است.
در سطح و پیرامون تپۀ باستانی حصارک آثار حفاریها و کاوشهای غیرمجاز فراوانی دیده می‌شود. در بدنۀ گودالهای حفرشده، لایه‌های باستانی دوره‌های مختلف تاریخی و شواهد و مدارک فرهنگی نظیر بقایای معماری، خاکستر، زغال، سفالهای دوره‌های مختلف و بقایای استخوانهای انسانی و حیوانی قابل مشاهده است. از این محل انواع سفالهای دست‌ساز، چرخ‌ساز، خشن و ظریف، از انواع خاکستری، سیاه، نخودی با نقوش هندسی، گیاهی، زیگزاگ، موجی، شانه‌ای، چند نمونه سفال از نوع چشمه‌علی و حتى یک قطعۀ کوچک با نوشته‌ای به خط پهلوی (مشتمل بر دو کلمه) به دست آمده است.
با توجه به انواع سفالهای یافت‌شده از سطح و پیرامون تپۀ باستانی حصارک احتمال داده می‌شود که دیرینگی آن به هزارۀ 5 ق‌م باز گردد. این تپه از پیش از دورۀ مادها تا سده‌های نخستین اسلامی مورد توجه و محل سکونت و استقرار ساکنان محلی، و دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای بوده است. احتمالاً گسترۀ تپه در قسمتهای شرقی، غربی و جنوبی آن امتداد داشته است و چنانچه مورد پژوهش دقیق‌تر قرار گیرد، ممکن است کارگاههای صنعتی، کوره‌های سفال‌پزی و گورستانهای دیگر محوطه را بتوان در آنها یافت.
علت اینکه ساکنان تپۀ باستانی حصارک این محل را ترک کرده‌اند، ظاهراً آشوبهایی بوده است که در نخستین سده‌های اسلامی توسط حاکمان منصوب بنی‌امیه بر ناحیۀ ری و براثر تلاش آنها برای تسلط بر ناحیۀ طبرستان و دیلمان به وقوع پیوسته است. احتمال داده می‌شود ساکنان بومی محل پس از بروز آشوبها مجبور شده‌اند برای تأمین امنیت زندگی خود به دره‌ها و کوههای مناطق شمالی‌تر پناه ببرند.
تپۀ باستانی حصارک در تاریخ 21/ 2/ 1365 با شمارۀ 711‘1 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده، و تحت حفاظت و مراقبت است.

ناصر پازوکی طرودی