ارج، کارخانۀ لوازم خانگی

نویسنده (ها) : محسن مرادی

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 دی 1402

ارج، کارخانۀ لوازم خانگی \kār-xāne-ye lavāzem-e xānegī-ye arj\، از قدیمی‌ترین کارخانه‌های خصوصی تولید لوازم خانگی در ایران.
این کارخانه در 1316 ش در کارگاهی کوچک واقع در خیابان 30متری نظامی جی با هدایت مهندس خلیل ارجمند، استاد دانشکدۀ فنی دانشگاه تهران، و به همراه 8 کارگر ساده تأسیس شد. گویا دلیل نام‌گذاری «ارج» بر این کارخانه این بوده که در گذشته در آن کارگاه، کارهای آهنگری، ریخته‌گری و جوشکاری انجام می‌شد و نام «ارج» برگرفته از حرف اول این 3 صنعت است («درباره ... »، بش‌ ‌).
در 1321 ش با پیشرفت کار، کارخانۀ ارج به محل جدیدی با وسعت حدود 000‘21 مـ2 واقع در خیابان شوش تهران انتقال یافت. در اواخر پاییز 1323 ش مهندس خلیل ارجمند دراثر حادثه‌ای در جریان آزمایش یک ماشین فنی که در کارخانه طراحی و ساخته شده بود، جان خود را از دست داد («همان»، بش‌ ). کسانی که از نزدیک بـا او آشنایی داشتند، وی را در تجارت و صنعت، فردی برجسته و نابغه توصیف کرده‌اند (یوسفی، بش‌ ).
در 1348 ش کارخانۀ ارج توسعه یافت و با کارگاههای متعدد و ماشینهای جدید، در قطعه زمینی به مساحت 000‘105 مـ2 واقع در جادۀ مخصوص کرج با بهره‌گیری از نیروهای متخصص و فناوریهای روز، به کار خود ادامه داد («دربـاره»، بش‌ ). این کارخانه در آن زمـان در عرصۀ تولید لوازم خانگی در خاورمیانه سرآمد بوده است («نفسها ... »، بش‌ ).
با آغاز سال 1352 ش، کارخانۀ ارج به شرکت سهامی عام بدل شد و بخشی از سهام آن، نخست به کارکنان ارج، و سپس به مردم فروخته شد («درباره»، بش‌ ).
در 1353 ش، این کارخانه نخستین یخچال ساید بای ساید در ایران را تولید، و اقدام به صادرات آن کرد. در همین سال، کارخانۀ ارج اجاق‌گاز فردار نیز تولید و صادر کرد؛ محصولاتی که در آن زمان، جایگاه ویژه‌ای را در میان شرکتهای تولیدکنندۀ لوازم خانگی در ایران، از آن خود کرده بود («نفسها»، بش‌ ).
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در 1357 ش، کارخانۀ ارج مصادره گردید و عمدۀ سهام آن، به صنایع ملی ایران واگذار شد. پس از آن، این کارخانه کم‌و‌بیش روند مطلوب تولیداتش را همچون گذشته حفظ کرد. در 1374 ش از پوشش سازمان صنایع ملی خارج شد و بخش عمده‌ای از سهام آن به بانک ملی ایران، و مابقی به کارکنان کارخانه و مردم فروخته، و واگذار گردید (همان، بش‌ ؛ «درباره»، بش‌ ).
از سالهای پایانی دهۀ 1370 به بعد، این کارخانه دچار بحران مالی شد و در مقطعی، تولیدات خود را متوقف کرد. ازاین‌رو با بدهیهای سنگینی روبه‌رو شد، تا جایی که مالکیت آن نخست به وزارت صنایع و معادن، بانک صنعت و معدن، و سرانجام به بانک ملی ایران واگذار شد («نفسها»، بش‌ ).
کارخانۀ ارج در دوران اوج فعالیتش حدود 800‘2 نیروی انسانی در اختیار داشت. در 1389 ش این تعداد به حدود 000‘1 و در 1392 ش به 450 تن کاهش یافت. در اوایل سال 1395 ش شایعۀ تعطیلی این کارخانه بر سر زبانها افتاد؛ تا آنکه در خرداد 1395 پس از 79 سال فعالیت، این کارخانه تعطیل شد («درباره»، بش‌ ).

مآخذ

«دربارۀ ما»، ارج (مل‌ )؛ «نفسهـای برند ارج، قدیمی‌ترین تولیدکنندۀ لوازم خانگی کشور به شمارش افتاد»، ویوان نیوز (مل‌ )؛ یوسفـی، مجید، «گفتنـد کلاه بیـاورید، بـا سرش آوردنـد»، مهرنامه، تهران، 1391 ش، شم‌ 21؛ نیز:

Arj, www.arjco.com; Vivannews, www.vivannews.com.
محسن مرادی