ارژنگی

نویسنده (ها) : فهیمه خسروی آدینه وند

آخرین بروز رسانی : جمعه 15 دی 1402

ارژنگی \aržangī\، فرهـاد (1317-1340 ش/ 1938- 1961 م)، نقاش، نوازندۀ تار و آهنگ‌ساز.
فرهاد ارژنگی در تهران در خانواده‌ای اصالتاً تبریزی و اهل هنر زاده شد. هنرهایی همچون نگارگری، خوش‌نویسی، پیکرتراشی، طراحی، نقوش قالی، شعر، نویسندگی، موسیقی و بازیگری در خاندان وی از نسلی به نسل دیگر سینه‌به‌سینه انتقال یافته است. پدرش سام ارژنگی از چهره‌های برجسته و ماندگار هنر نقاشی و مینیاتور در تاریخ معاصر ایران به شمار می‌رود. میر حیدر نیای بزرگ خاندان ارژنگی از هنرمندان خوش‌نویس سدۀ 9 ق/ 15 م، و معاصر امیر تیمورگورکانی بود. آقا میرک کوچک‌ترین پسر میر حیدر از نقاشان بزرگ عهد صفوی به شمار می‌آید و ابراهیم ‌میر از جملۀ نخستین نقاشان ایرانی در روزگار قاجار است که شیوۀ نقاشی اروپایی را فراگرفت. از دیگر افراد هنرمند این خاندان می‌توان به اختر مصور و استاد حسین میرمصور ارژنگی اشاره کرد («نگاهی ... »، بش‌ ).

فرهاد ارژنگی در چنین محیط خانوادگی پرورش یافت و از همان کودکی به موسیقی علاقه‌مند شد و استعداد منحصربه‌فرد وی در این زمینه باعث شد تا پدرش، برخلاف میل باطنی، زمینۀ رشد صحیح او را فراهم آورد. فرهاد اصول آغازین موسیقی را نزد عموی خویش فراگرفت و در هفت سالگی نوازندگی تار را از استاد علی‌اکبر شهنازی آموخت. هم‌زمـان از محضر استاد شکرالله حجازی که با ردیفها و گوشه‌های موسیقی سنتی ایران کاملاً آشنا بود، نیز بهره برد. پس از پایان تحصیلات دورۀ ابتدایی در دبستان ابن‌یمین، به دبیرستان دارالفنون راه یافت و سرپرستی ارکستر این دبیرستان را عهده‌دار شد و در این مدت افزون‌بر موسیقی، در رشته‌های شعر و نقاشی نیز پیشرفت کرد. پس از آن به تحصیل در رشتۀ شیمی در دانشگاه تهران ادامه داد و مسئول برنامه‌های هنری و موسیقی دانشگاه شد.
فرهاد ارژنگی در تمام طول زندگی کوتاهش علاقۀ وافر به موسیقی را در کنار درس‌خواندن حفظ کرد. در 1335 ش، در 18سالگی، با خالی‌شدن کرسی استاد موسى خان معروفی در هنرستان موسیقی ملی، در آزمونی دشوار از دیگر رقیبان خود پیشی گرفت و به‌عنوان جوان‌ترین استاد در کلاسهای تار هنرستان عالی موسیقی مشغول به کـار شد و پس از آن به درخواست ادارۀ هنرهای زیبا در تلویزیون برنامه اجرا کرد. وی هم‌زمان با تحصیل در رشتۀ شیمی، به ساختن آهنگ نیز می‌پرداخت و دستگاههای ایرانی را به نت درمی‌آورد.
همکاری ارژنگی با ادارۀ کل هنرهای زیبا 3 سال به طول انجامید و در این مدت به‌همراه گروه هنرمندان آن اداره، رهسپار کشورهای ترکیه، افغانستان و پاکستان شد و در شهرهای استانبول، پیشاور، راولپندی، آنکارا، کابل، کراچی و لاهور برنامه اجرا کرد. از اقدامات مهم وی آوردن ساز «رباب» از افغانستان به ایران است ( ایران بوم، بش‌ ).
ارژنگی میان سالهای 1337-1340 ش، ردیفهای سنتی تار (روایت میرزا حسینقلی و روایت شهنازی) را که طی سالیان دراز نزد استادش علی‌اکبر شهنازی آموخته بود، با راهنمایی و زیرنظر وی نت‌نویسی کرد؛ برخلاف بسیاری از ساخته‌های او که مفقود شده‌اند، این نتها محفوظ مانده‌اند. وی همچنین عضو ثابت گروه فرامرز پایور بود و با نوازندگانی همچون هوشنگ ظریف، عماد رام و ربیع‌الله بدیعی همکاری داشت (همان). فرهاد ارژنگی با قابلیتهای بسیاری که در نواختن تار و به‌ویژه در شناخت دقیق ردیف علی‌اکبر شهنازی داشت، از پیش‌گامان ردیف شهنازی از «نسل میانی» به شمار می‌رود؛ نسل پیشین شامل افرادی مانند محمد عذاری، حبیب‌الله صالحی و نصرالله زرین‌پنجه بود که در سالهای 1298- 1318 ش، آموزش دیده بودند و از نسل آخر می‌توان از محمدرضا لطفی، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، عطاءالله جنگوک و حسین علیزاده نام برد. هنر تارنوازی وی در تنها سند تصویری که ادارۀ هنرهای زیبا در سالهای 1338- 1340 ش برداشته شده، کاملاً مشهود است.
ابتکار و خلاقیت این هنرمند توانا تا به امروز از نظرها پوشیده مانده است. شناخت او محدود به چند ضبط رادیویی و شماری ضبط خصوصی از تک‌نوازیها و هم‌نوازیهایش به‌همراه داریوش صفوت است.
از آثار ارژنگی افزون‌بر ساختن 22 آهنگ که حاصل مطالعه و تحقیق وی بود، می‌توان به کتابهای دورۀ کلاسیک در ایران (از مکتب آقا‌حسینقلی)، دورۀ ردیف عالی (ساختۀ استاد شهنازی) و سازشناسی و موسیقی در خاور زمین اشاره کرد. بسیاری از ساخته‌های فرهاد ارژنگی با مرگ ناگهانی و مشکوک وی که علت آن بر هیچ‌کس معلوم نشد، ناتمـام مـانده اسـت (نک‌ : ارژنگی، 3-44؛ نصیری‌فر، 1/ 177-191؛ امرداد، بش‌ ).

مآخذ

ارژنگی،هما، زندگی بیست‌و‌دوسالۀ فرهاد ارژنگی، تهران، 1340 ش؛ امرداد (مل‌ )؛ ایران‌بوم (مل‌ )؛ نصیری‌فر، حبیب‌الله، سیمای هنرمندان ایران، تهران، 1374 ش؛ «نگاهی در زندگی و آثار استاد رسام»، ارژنگی (مل‌ )؛ نیز:

Amordad, www. amordad. net (acc. Jun. 9, 2015); Arzhangi, www.arzhangi.blogfa.com (acc. Jun. 9, 2015); Iranboom, www. iranboom. ir (acc. Jun. 9, 2015).

فهیمه خسروی آدینه‌وند