درس هایی از قرآن - محسن قرائتی - کتابخانه مدرسه فقاهت

نام کتاب : درس هایی از قرآن نویسنده : محسن قرائتی جلد : 1 صفحه : 2401

موضوع: مكتب، نقش آن

تاريخ پخش: 05/05/58

بسم الله الرّحمن الرّحيم

در اين نشست در خدمت دوستان مى‌خواهيم يك خورده درباره كارى كه مكتب مى‌كند مسلك دارى، مكتب دارى، چه نقشى دارد، بى بند و بارى چى است در مقابل مكتب دارى، مكتب چه مى‌كند و بهترين مكتب كدام مكتب است، يك مقدار در مورد اينها با دوستان صحبت مى‌كنيم. امّا كارى كه مكتب مى‌كند اين است كار مكتب، نوع بينش، نوع پوشش، نوع روش. هر مكتبى، مكتب سيستمى است كه براى انسان بينش و پوشش و روش را تعيين مى‌كند، چه ديدى داشته باشيم و به چه دليلى همچين روشى را داشته باشيم.
هستى را چگونه ببينيم، در اين هستى چكار كنيم و كارهايمان روى چه جهتى باشد حالا، مكتب دو جور است گاهى مكتب، مكتب بر دو نوع است: گاهى مكتب تعهد آور است، انسان مكتبى را كه پذيرفت متعهد مى‌شود مسئول مى‌شود اين مكتب مثل موتور اين را راه مى‌اندازد.
در اسلام مكتبش يك ويژگى‌هايي دارد. ويژگى‌ها و خصوصيات مكتب اسلام، گوشه‌اى از ويژگى‌هاى مكتب اسلام:

1- فطري بودن مكتب اسلام

1- مطابق با حق و فطرت است. خيلى خلاصه بنا دارم بگويم كه بتوانيم به يك جايى برسيم انشاءالله، مطابق با طبع است، يك قانون در اسلام پيدا نمى‌كنيد كه با طبع و سرشت انسان مطابقت نداشته باشد بله گاهي كنترل مى‌كند ولى هرگز نمى‌آيد بگويد كه اين غريزه را ناديده بگيرد برخلاف بعضى از مكتب‌ها كه مثلاً فرض كنيد ازدواج را مى‌گويند كار مقدسى نيست با اينكه ازدواج يك مسئله طبيعى است براى انسانها، براى هر انسانى ازدواج طبيعى است ولى يا مثلاً فرض كنيد استفاده از هوا، استفاده از گلها، استفاده از لذتها به طور طبيعى، هر دستورى در اسلام هست يك ريشه‌هاى فطرى و طبيعى در ما هست.
يك مثالى بزنم، يك بچه كوچولو، چقدر آدم دوستش دارد نه بلد است حرف بزند و نه بلد است راه برود گاهى بچه كوچولو يك شيرينى‌هايي دارد كه بزرگ ندارد، شايد جهت شيرين بودنش اين باشد كه آن دست اول است يعنى حالا اول كار است كه وارد طبيعت شده است بعد هر چه در محيط زندگى مى‌كند رنگ محيط، قرار دادها، قيدها، تشريفات، شرايط، هى مى‌آيد و مى‌آيد و اين را از حالت طبيعى بودنش بيرون مى‌آورد ما اگر خواستيم يك فهرست طبيعت دست نخورده را مثال بزنيم بهترين است كه برويم به سراغ يك بچه، بچه كوچولو است يك سيب را مى‌دهد به شما مى‌گويد اين سيب را نگهدار تا من بروم آب بخورم و برگردم، سيب را به شما مى‌دهد تا مى‌رود آب بخورد و برگردد، نگاه مى‌كند مى‌بيند شما سيب آن را خورده اي، با ناراحتى نگاه مى‌كند، گريه مى‌كند، عصبانى مى‌شود، بلد نيست حرف بزند امّا با چشم و ابرويش مى‌خواهد بگويد كه سيب من نزد تو امانت بود و تو به امانت خيانت كردى يعنى بدى خيانت را چشم هم مى‌فهمد.
در انسان عشق و پرستش هست هر انسانى يك خلائى دارد، يك احساسى، مى‌خواهد به يك كسى عشق بورزد، مى‌خواهد يك كسى را پرستش كند، حتى آنهايي كه پرستش خدا را نمى‌كنند انواع پرستش‌ها را دارند. پس پرستش و عشق ورزيدن در انسان هست. هر چيزى را كه طبع انسان ميل دارد اسلام امضاء كرده و هر چيزى را كه طبع انسان ميل ندارد اسلام امضاء نكرده است. بايد مطابق با طبع باشد. معيارهاى اسلام را حساب كنيد همه‌اش طبيعى است آب كُر را وقتى مى‌خواهد بگويد، مى‌گويد سه وجب و نيم در سه وجب و نيم در سه وجب و نيم، هر شخصي با خودش وجب داردكه اندازه بگيرد.
براى پيدا كردن آب وضو مى‌خواهيم وضو بگيريم آب نيست، چه مقدار راه برويم، وقتى مأيوس شديم تيمم كنيم، مى‌گويد به اندازه دو تا پرتاب سنگ، خوب هر جايى سنگى هست و هر كسى هم دستى دارد، سنگ را بر مى‌دارد پرتاب مى‌كند، مقداري راه مى‌رود بعد مى‌بيند آب گيرش نيامد تيمم مى‌كند. در مثلاً غروب وقت نماز خواندن،غروب هست و طلوع، هر كسى چشم دارد و خورشيد و ماه را با چشمهايش مى‌بيند. تاريخ ماه قمرى كه تعيين شده است قشنگ قابل ديدن است.
گام در بعضى از معيارها مثلاً داريم دو گام، سه گام هر كسى گامش با خودش است. زراع از آرنج تا به اينجاست. مى‌بينيم معيارهاى ما همه معيارهاى طبيعى، مكتب قوانينش همه مطابق با طبع، يك قانونى پيدا نمى‌كنيد كه مطابق با طبع نباشد امّا در همه مكتب‌ها اين هست؟ مثلاً انسان طبيعتش اين است كه وقتى زحمت كشيد صاحب مالك كارش باشد يك مقدارى مالكيت شخصى، طبيعى است، پرنده با زحمت چوبهايي را از روى درختها جمع آورى مى‌كند و يك لانه مى‌سازد اگر يك پرنده ديگر خواست لانه‌اش را بگيرد، دفاع مى‌كند، مى‌گويد زحمت كشيدم، لانه درست كردم مال خودم است. الاغ در طويله خم مى‌شود و علفى را به دهان مى‌گيرد، الاغ ديگرى خواسته باشد از آن بگيرد، كله‌ اش را برمى گرداند و مى‌گويد مال من است. طفل خم مى‌شود يك توپى را، يك تخم مرغى را از روى زمين بر مى‌دارد طفل ديگر خواسته باشد از آن بگيرد، او جيغ مى‌كشد. آزادى مطابق با طبع است. گاهى بچه سر سفره مى‌گويد خودم مى‌خواهم بخورم، هر كارى مى‌كنى كه بگذار دهانت بگذارم، نمى‌توانى بخورى، مى‌گويد نه خودم مى‌خواهم بخورم گاهى قاشق را هم بر مى‌دارد روى سرش مى‌ريزد و تمام سر و صورتش را برنجى مى‌كند امّا مى‌گويد خودم مى‌خواهم بخورم، آزاد.
گربه را در قفسش مى‌كنى و دو كيلو گوشت لخت جلوش مى‌ريزى ولى ناراحت است مى‌گويد مى‌خواهم بيايم بيرون گرچه كاغذ پاره بخورد. مى‌بينى، آزادى، مالكيت در شرايطى، خيانت به امانت، عشق و پرستش، معيارها اين‌ها نمونه ‌هاى بود از اينكه، يكى از ويژگى‌هاى مكتب زنده اين است كه بايد مطابق با طبيعت باشد. قانونى برخلاف طبع نداشته باشد و در ايسم‌ها و مكتبها و مذهب‌هاى تحريف شده بسيارى از قانونها را مى‌بينى كه با طبيعت انسان سازگار نيست.

2- هماهنگ بودن مكتب اسلام

2 – هماهنگ باشد. از ويژگى‌هاى يك مكتب اين است كه هماهنگ باشد يعنى فقط از يك چشم نگاه نكند همينطور كه در آفرينش هماهنگ است. درخت بزرگ چون بلند است ميوه‌اش كوچك است، درختهاى كه ميوه‌هاى بزرگ مى‌دهند روى زمين خوابيده‌اند تناسب بايد داشته باشد. فضايي كه دور زمين است با زمين هماهنگ است. نور با چشم هماهنگ است. امواج با گوش هماهنگ است. غذاها با دستگاه گوارش هماهنگ است. همينطور كه در ساختمان موجودات هماهنگى را حساب مى‌كنيم در قوانين هم بايد هماهنگى باشد. در مكتب‌هاى ديگر در روشهاى ديگر هماهنگى نيست. دم از آزادى مى‌زند، دم از حقوق بشر مى‌زند، بعد مى‌بينيم همه حرفهاش مربوط به خودش است، امّا مى‌بينيم نسبت به همسايه ظلم مى‌كند، امّا اسلام اگر بحث عدالت مى‌كند، مى‌گويد نسبت به دشمن خودت خلاف عدالت حق ندارى رفتار كنى.
يك داستان كوچولو برايتان بگويم. همين برده دارى كه گروهى ممكن است به شما برسند و روى يك سرى مسائل اشكال كنند، همين برده دارى عالى‌ترين روشى است كه با دستورات دين اسلام هماهنگ است، اجازه بدهيد من با دستم شهرى را فرض كنم يكي از دستهايم كه انگشتر دارد فرض كنيد مسلمانها و دست ديگرم فرض كنيد غير مسلمانها، درگيرى پيدا شد حالا شرايط درگيرى چطورى است، انشاءالله يك بحث جهادى برايتان خواهم داشت كه اصولاً جهاد اسلامى با جهاد ديگرى خيلى فرق دارد. با همه فرقهاى كه دارد در شرايط يك جنگى پيدا شد. اين گروه مسلمانها با كفار درگيرى پيدا كردند و مسلمانها پيروز شدند چه كار كنيم با كفارى كه به ما شمشير كشيدند و اكنون شكست خوردند و موفق نشدند چكار كنيم، چند تا نظريه مى‌دهم شما نظر بدهيد.
حال اگر ما مسلمانها پيروز شديم بر كفارى كه بر ما شمشير كشيدند، اين كفار شمشير كش را همه را از دم بكشيم، اين خوب است؟ نه
از دم آزاد كنيم درست است؟ درست نيست. مى‌روند يك غذاى مقوى مى‌خورند و شمشيرشان را هم تيز مى‌كنند و دوباره برمى گردنند. خوب چكار كنيم. از دم كشتن غلط. از دم آزاد…، اينها را در يك ساختمان جا بدهيد و بعد خرجى اينها را بدهيم. معنى آن اينست كه مسلمانها خرجى كفارى را كه روى آنها شمشير كشيده‌اند خرجى آنها را بدهند اين كار هم درست نيست. عالى‌ترين كار اين است كه نيروى دشمن را پخش كنيم يعنى اين شخص برود خانه ايشان، ديگرى خانه ديگرى سومى خانه سومى و چهارمى خانه چهارمى، پنجمى خانه پنجمى، نيروى دشمن را پخش كنيم.و بعد اين كفار در ميان مسلمانها كه پخش شدند نيرويشان پخش مى‌شود، شكسته مى‌شود و احساس خطر نمى‌شود. بعد اينها در خانه مسلمانها يك دوره اسلام را از نزديك با چشمشان مى‌بينند و تدريجاً هم به اسلام گرايش پيدا مى‌كنند.
به ما هم گفتهاند عالى‌ترين و بهترين زندگى را با اينها داشته باشيد. حتى اسم برده‌ها را حق ندارى بگويي غلام، بايد بگويد اى جوانمرد. لباست با لباس او، كارت با كار او، غذايت با غذاى او، تمام روشهاى بين دو تا برادر بايد بين شما باشد و بعد اينها يك روش اسلامى را كه ديدند مسلمان مى‌شوند و بعد هر يك از اين مسلمانها بخاطر گناهى كه مى‌كنند بايد برده‌اى را كه زير دستشان هست را آزاد كنند، روزه مى‌خورى، برده آزاد كن، فلان كار خلاف را كردى برده آزاد كن و اگر برده‌ها از اين طريق آزاد نشدند حكومت اسلامى از بيت المال سهمى را معين كرده است براى اينكه برده‌ها را بخرد و آزاد كند، اين بهترين روش است كه هم نيروى دشمن را پخش كرديم و يك دوره اسلام‌شناسى عملى را هم در خانه‌ها ياد گرفته اند، هيچ تجاوزى هم نبايد به آنها بشود و بعد هم تدريجاً آزاد شدند.
اگر اسلام مى‌گويد عدالت، نسبت به برده‌اش نيز عدالت است امّا بعضى ديگران كه مى‌گويند عدالت، هماهنگ نيست حرفهايشان… يعنى يك جا مى‌گويند عدالت آنجايى كه به نفع خودشان هست جاى ديگرى كه به نفع خودشان نيست انگار عدالت را… همان كه دلش بخاطر يك حيوان مى‌سوزد يكوقت مى‌بينى بوسيله يك انفجار حاضر است هزارها انسان را از بين ببرد. هماهنگى ميان گفته ‌ها و كرده‌ ها و هماهنگى ميان همه مقررات.

3- عميق بودن مكتب اسلام

مسئله سوم عميق بودن. از ويژگى‌هاى يك مكتب اين است كه عميق باشد يعنى هر چه بر عمر مكتب مى‌گذرد شكوفاتر بشود و اين از امتيازات اسلام است. شما كتابهايى اخيراً ديده ايد، دوستان مطالعه ‌كنند، معجزات علمى قرآن، بخصوص در بخش بهداشتى اسلام، مى‌بينى همان چيزهاى كه بعنوان مستحب و مكروه گرفته شده است، مى‌فرمايد مكروه است شب زير درخت بخوابيد، الان مى‌بينى مسئله كربن پس دادن اين درخت را مى‌گويند، مثلاً انسان در خواب استفاده اكسيژن بيشترى بكند. يك مسائل خيلى جزئى را وقتى عمر علم به آن مى‌گذرد مى‌بينيم هى شكوفاتر مى‌شود، بهترين مطلب اين است كه هر چه به عمرش اضافه بشود به عمقش بيشتر رسيدگى مي شود.

4- جامعيت مكتب اسلام

مسئله ديگر اينكه بهترين مكتب اين است كه جامع باشد، يعنى فقط يك سرى برنامه‌هاى اخلاقى نباشد فقط يك سرى ديد اقتصادى نباشد فقط يك بينش‌هاى سياسى نباشد همه چيزى داشته باشد، از انسان تا حيوان، از فرد تا جامعه، حديثى ديدم از كتاب مستدرك سفينةالبحار، حديث مى‌گويد كه از امام سوال مى‌كنند كه آيا اجازه مى‌دهيد ما زنگوله به سر حيوان ببنديم امام مى‌فرمايد: نه اين زنگوله دينگ دينگ مى‌كند و گوش حيوان ناراحت مى‌شود چقدر ظريف. حديث داريم مى‌خواهى شير بدوشى ناخن هايت را بگير، كه نكند يك وقت ناخنهايت اذيت كند. حديث داريم حاجى اگر زود رسيد مكه، امضايش را قبول نكنيد، چرا؟ چون قديم حاجى‌ها با اسب و شتر مى‌رفتند مكه حاجى اي كه زود رسيده مكه معلوم مى‌شود كه اسب و شترش را در راه دوانده است و كسى كه اسب و شترش را در راه بدواند معلوم مى‌شود قساوت قلب دارد، معلوم مى‌شود رعايت حال حيوان را نكرده است و كسى كه حال حيوان را رعايت نكند، امضايش از اعتبار مى‌افتد. اينقدر ظريف. يك دستوراتى داريم، مثلاً براى خواب، يك دستوراتى داريم براى جهاد، نسبت به روابط ما يا سياست خارجى، حالا يك برنامه‌هايى هست انشاءالله در نشست‌هاى ديگر برايتان مى‌گويم كه چقدر اسلام مواظبت كرده، مثلاً در رابطه با يتيمها مى‌گويد، روزى بدهيد، نسبت به ايتام، خرجى آنها را تأمين كنيد، لباس بچه يتيمها را هم تأمين كنيد، خوب اين كافى است. ما در خانه يتيم برويم و در بزنيم و مقدارى قندو شكر و روغن و اينها را بدهيم و مقدارى هم لباس و كفش بدهيم كافى است، نخير،اين بُعد مادى آن است پشت سرش قرآن مى‌گويد(قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفاً) (نساء /5) بنشينيد و براى بچه يتيمها يك مقدار حرف بزنيد قصه بگوييد يعنى همينطور كه بُعد مادى مى‌رسى به بعد معنوى هم برسيد.

5- سيره حضرت علي (ع) در جنگ صفين

جامعيت اسلام، يك حديث برايتان بخوانم اميرالمومنين (ع) در جنگ صفين…، اسلام را ما هر چه بيشتر به آن آشنا شويم و به آن عمل كنيم عاشق اسلام مى‌شوند، عده‌اى كه علاقه به اسلام ندارند و يا كم علاقه هستند واقعيتش اينست كه آشنا نشده‌اند يك حديث بگوييم اميرالمومنين (ع) در جنگ صفين تشنه‌اش مى‌شود و اشاره مى‌كند آب، يكى از ياران مى‌رود ظرفى را آب مى‌كند و مى‌آورد جلو،تا حضرت مى‌رود آب را بخورد مى‌بيند كه اين ظرف ترك دارد، ظرفى كه ترك دارد در اسلام گفته‌اند آب خوردن با آن خوب نيست، چرك مى‌رود لاى آن، بيرون نمى‌آيد و آب آلوده مى‌شود آب را پس داد، اين يار على گفت آقا اينجا ميدان جنگ است، اينجا خانه فاميل من نيست كه، بخور حالا تشنه ات است. فرمود: على را مى‌گويى، وسط ميدان جنگ هم علي كار خلاف بهداشت نمى‌كند، من آب نمى‌خورم، تشنگى مى‌كشم اما آب نمى‌خورم. بعد وسط ميدان همينكه داشت شمشير مى‌كشيد گاهى نگاهش را روبه بالا مى‌كند، ابن عباس مى‌آيد و مى‌گويد آقا چرا وسط شمشير كشيدن گاهى نگاهت را به آسمان مى‌كنى، مى‌فرمايد مى‌ترسم يك وقت نماز اول وقتم از دستم برود. مى‌گويد آقا وسط ميدان جنگ، نماز اول وقت، مى‌گويد فرق نمى‌كند ميدان و مسجد يكى است. همان جنگ، چون جنگ صفين خيلى طول كشيد، پس از لحظاتى پيرمردى آمد پيش حضرت على (ع) گفت آقا كلمه توحيد يعنى چه، مفهوم توحيد چى است؟ بعضى از سربازها ناراحت شدند، پيرمرد را گرفتند تا بيندازند عقب، برو حالا كه وقت سوال و اصول دين نيست كه، اميرالمومنين فرمود چه فرق مى‌كند بين ميدان جنگ و كلاس درس بگذاريد و من برايش بگويم. شما برويد جنگ كنيد و من براى پيرمرد چند دقيقه توحيد را معنا كنم. ببينيد اينرا مى‌گويند دين جامع. يعنى جنگش با بهداشتش، با نماز اول وقتش، با كلاس درسش يكى است.
اينطور نيست بنده پليس چهارراه هستم، مسئول ماشين هستم، دو نفر شكم هم را پاره مى‌كنند مى‌گويند آقا بدو، مى‌گه آقا همديگر را دريدند، مى‌گويد به بنده ابلاغ نشده است، آقا كشتند همديگر را، نه خير به بنده ابلاغ نشده است. اين دين اسلام اينطور نيست كه يك كسى برود در يك پست و بگويد من همين هستم كه هستم فقط تخصصى. مثل اينكه بنده بگويم من متخصص انگشتر عقيق هستم و غسل جمعه و هيچ كار ديگري انجام نمي دهم، مى‌گويد من متخصص نماز جماعت هستم، حالا بداخلاق هم بودم در خانه كه بودم و يا در خانه خوش اخلاق باشد و در جامعه بداخلاق، بهترين مكتب اين است كه جامع باشد.
پس مطابق با طبع باشد هيچ دستورى خلاف فطرت در آن نباشد. هماهنگ باشد و عميق باشد، هر چه عمر از آن مى‌گذرد برنامه هايش شكوفاتر بشود. و جامع بشود. اين نشانه بهترين مكتب مى‌تواند باشد.

6- مسئوليت آفريني مكتب اسلام

مسئله ديگرى كه نشانه بهترين مكتب است اين است كه مسئوليت آفرين باشد. چه دينى به ما مسئوليت مى‌دهد و حركت مى‌دهد؟ حركت آگاهانه و با انتخاب و نه حركت استجارى. گاهى انسان منفجر مى‌شود حركتهايي كه به خاطر انفجار است خيلى ارزش ندارد، مسئوليت آور باشد. حالا در رابطه با مسئوليت قرآن مطالبى را دارد مى‌فرمايد، سوره عنكبوت، آيه 2، مى‌فرمايد: «أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُون» آيا حساب مى‌كنند مردم، اينطور خيال مى‌كنند، ديد اينطورى دارند، آيا حساب مى‌كنند «النَّاسُ» مردم «أَنْ يُتْرَكُوا» كه ما اينها را ترك مى‌كنيم و رها مى‌كنيم، همينكه مى‌گويند ما مومن هستيم و اينها را آزمايش نكنيم. خيال مى‌كنيد هركس كه گفت من مسلمان هستم،همين است مسلمان آمارى و شناسنامه‌اى. نه، مسئوليت داريد و همه بايد آزمايش بشويد. قرآن مى‌فرمايد (وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ) (بقره /155) همه شما را آزمايش مى‌كنيم (وَ نَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ) (انبياء /35) تمام ناراحتى‌ها و تمام خوشى‌ها وسيله آزمايش است. اصولاً دنيا پهلوى بعضى ممكن است سفره‌اى باشد. دنيا پهلوى بعضى ممكن است خوابگاهى باشد. دنيا پهلوى بعضى ممكن است عشرتكده‌اى باشد، لذت خانه‌اى باشد. در بينش الهى دنيا چيست؟ دنيا سفره نيست تا بگوييم امروز روز خوشى بود، سفره چربى بود. دنيا خوابگاه نيست تا بگوييم چرا چنين شد، چرا اينطور شد، چرا اين پشه مرا گزيد و مرا از خواب بيدار كرد و چرا ديشب رعد و برق مرا از خواب بيدار كرد. چرا امسال قحطى شد و سفره من كمرنگ شد؟ چرا رعد و برق و پشه و فلان حيوان مرا از خواب بيدار كرد و چرا فلان مصيبت عيش و لذت مرا از بين برد. اين چرا؟ چراهايى كه مى‌كنند بخاطر اينكه دنيا را يا سفره مى‌دانند و يا خوابگاه مى‌دانند و يا لذت خانه، دنيا در ديد اسلام ميدان رشد است و در ميدان رشد بايد خمير را پزاند، همه بايد آزمايش بشوند، در ميدان رشد بايد ناگوارى‌ها باشد، اگر ناگوارى‌ها نباشد ما رشد نخواهيم كرد.

«والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته»

نام کتاب : درس هایی از قرآن نویسنده : محسن قرائتی جلد : 1 صفحه : 2401

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست