خلاصه‌

عباسيان هرچند در پرتو محبوبيّت علويان و خونخواهى شهيدان كربلا بر مسند حكومت تكيه زدند، ليكن در اندك زمانى پس از استقرار بر كرسى خلافت عليه آنان موضع گرفتند. اين موضعگيرى به قدرى حادّ و ظالمانه بود كه آنان را وادار به قيام عليه حكومت كرد. مهمترين قيامهاى علويان در دوران امامت امام كاظم (ع) عبارت است از:

1- قيام حسين‌بن‌على معروف به شهيد فخ كه در دوران خلافت هادى عباسى رخ داد. وى پرچم قيام را در سال 169 ه. ق در مدينه برافراشت، سپس عازم مكه شد. ليكن در نزديكى مكّه در سرزمين فخّ با نيروى دشمن درگير شد كه خود او و جمع زيادى از يارانش كشته و بقيه يا اسير و يا متوارى شدند.

از روايات استفاده مى‌شود كه رهبرى نهضت با پيشواى هفتم در ارتباط بوده و چه بسا پنهانى موافقت آن حضرت را همراه داشته است.

2- قيام ادريس بن عبداللَّه كه از بازماندگان حادثه فخّ بود. وى نخست به مصر و از آنجا به مغرب رفت و در ميان قبائل بربر دعوت خود را آشكار ساخت و كارش بالا گرفت. هارون به دسيسه و به دست يكى از مزدوران خود او را مسموم و شهيد كرد، ليكن نهضتش توسط فرزند و نوادگانش ادامه يافت و منجر به تأسيس حكومت مستقل ادريسيان در مغرب‌زمين شد.

3- قيام يحيى‌بن عبداللَّه برادر ادريس كه در سال 176 در ديلم صورت گرفت ولى او نيز به دسيسه هارون به دام افتاد و سرانجام به شهادت رسيد.