در ميان آنان افرادى بودند كه از نظر اعتقادى در صراط مستقيم امامت قرار نداشتند.

بعضى نيز در ابتدا در مسير حق و معتقد به امامت پيشواى هفتم بودند ليكن بعد از گرفتاريهايى كه براى آن گرامى به وجود آمد و حضرتش به زندان افتاد و شهيد شد راه انحراف در پيش گرفته به جرگه واقفيّه پيوستند و تن به امامت امام رضا (ع) ندادند.

بعضى از اصحاب و شاگردان امام كاظم (ع) به پايه‌اى از وثاقت و كمال رسيدند كه همه فقها و دانشمندان شيعه آنان را تصديق نموده و رواياتشان را پذيرفته‌اند. از ميان مجموع اصحاب و راويان ائمّه عليهم‌السّلام كه تعدادشان به هزاران نفر مى‌رسيد تنها تعدادى اندك از آنان به اين مقام والا نائل آمده‌اند. در ميان محدثان و دانشمندان رجالى مشهور است كه از ميان اصحاب ائمه (ع) وثاقت و صداقت و امانت هيجده نفر مورد اتفاق همگان است. [1] از اين تعداد شش نفر از اصحاب امام باقر (ع)، شش نفراز اصحاب امام صادق (ع) و شش نفر ديگر از ياران موسى‌بن جعفر (ع) هستند؛ شش نفر اخير عبارتند از: يونس‌بن عبدالرحمان، صفوان‌بن يحيى، محمدبن‌ابى عمير، عبداللَّه‌بن‌مغيره، حسن‌بن‌محبوب و احمدبن‌محمدبن‌ابى نصر. [2]

اينك- در حد گنجايش درس- شرح حال برخى از پرورش يافتگان مكتب امام كاظم (ع) را مرور مى‌كنيم.

1- محمد بن ابى عمير

محمدبن ابى عمير بغدادى از شخصيتها و چهره‌هاى برجسته دوران امام كاظم (ع) و از ياران زبده و مورد اعتماد آن حضرت بود كه نه تنها در ميان شيعيان بلكه نزد دانشمندان اهل‌سنّت نيز از محبوبيّت و مقبوليّت خاصى برخوردار است. به عنوان نمونه، جاحظ يكى از دانشمندان اهل‌سنّت در وصف او مى‌گويد:

«ابن‌ابى عمير در همه چيز، يگانه زمان خود بود.» [3]

[1] - ر. ك: رجال كشى، ج 2، ص 507، رديف 431 و ص 673، رديف 705 و ص 830، رديف 1050

[2] - همان، ص 830. بعضى حسين‌بن‌على‌بن فضال را به جاى حسن‌بن محبوب ذكر كرده‌اند. بعضى ديگر نيز به جاى ابن فضّال، عثمان‌بن عيسى را ذكر كرده‌اند

[3] - فهرست، شيخ طوسى، ص 266