امام (ع) در اين سخن ارزنده براى ايمان سه مرتبه اساسى قائل شده است.

مرتبه تام و كامل كه اختصاص به انبيا و اولياى الهى دارد.

مرتبه نازل وناقص كه پايين‌ترين حدّ ايمان است و مرتبه پايين‌تر از آن كفر خواهد بود.

و مرتبه بين اين دو حدّ كامل و ناقص كه خود به لحاظ كميّت و كيفيّت داراى مراتب فراوان و غيرقابل شمارش است.

و بدين ترتيب نظريه مرجئه را كه براى ايمان بيش از يك مرتبه قائل نيستند، باطل كرد.

جبريان‌

اعتقاد به جبر ريشه در دوران جاهليت دارد. قرآن از قول مشركان نقل مى‌كند:

(لَوْ شاءَ اللَّهُ ما عَبَدْنا مِنْ دُونِهِ مِنْ شَيْئٍ نَحْنُ وَ لا آباؤُنا وَ لا حَرَّمْنا مِنْ دُونِهِ‌ مِنْ شَيْئٍ.)

اگر خدا مى‌خواست، نه ما و نه پدران ما، غير او را پرستش نمى‌كرديم و چيزى را بدون اجازه او حرام نمى‌ساختيم.

پس از ظهور اسلام، انديشه جبريگرى توسط معاويه- كه افكارش متأثر از افكار جاهلى و نيز برخى از آراى يهوديان در ارتباط با جبر بود- ترويج شد.

خلفاى پس از او نيز كه گسترش اين فكر را در راستاى منويات سياسى خود مى‌ديدند از آن جانبدارى كردند؛ زيرا اعتقاد به جبر مى‌توانست خلفا را در تحكيم قدرتشان يارى داده، انحرافات و جنايات آنان را توجيه كند. ضمن آنكه اين اثر را نيز داشت كه مردم را از اعتراض نسبت به خطاهاى حاكمان بازمى‌داشت.

جبريان براى اثبات نظريّه خود به ظواهر بعضى آيات و روايات استناد مى‌كردند. از جمله اين روايت نبوى كه مى‌فرمايد:

«الشَّقِىُّ مَنْ شَقِىَ فى بَطْنِ امِّه‌ وَ السَّعيدُ مَنْ سَعِدَ فى بَطْنِ امِّه‌.» [1]

بدبخت كسى است كه در رحم مادر گرفتار شقاوت شود و خوشبخت كس است كه در شكم مادر سعادتمند باشد.

[1] - مسند، احمدبن حنبل، ج 2، ص 176 و بحارالانوار، ج 5، ص 175