درس بيست و يكم:

خط مشى سياسى امام كاظم (ع) [1]

از آنجا كه امامان عليهم‌السّلام از سوى خداوند مسؤوليّت رهبرى و هدايت و انذار امّت اسلامى را پس از رسول خدا (ص) بر عهده داشتند، ناگزير نسبت به مسائل مختلف جامعه خويش از جمله مسائل سياسى نمى‌توانستند بى‌تفاوت و بدون موضع باشند.

بارزترين دليل اين مطلب، حساسيّت خلفاى اموى و عباسى معاصر آنان نسبت به ايشان و موضعگيرى حادّ عليه آن بزرگواران است. اگر امامان (ع) نسبت به مسائل سياسى جامعه خويش نظر نداشتند معنا نداشت خلفا از آنان اين همه بيم داشته باشند و آنان را سرسخت‌ترين رقيبان و دشمنان خود بدانند. منشأ بيشتر گرفتاريهاى اجتماعى و در نهايت شهادت ائمه (ع) همين مسأله مهمّ بود. اين سخن آنان كه:

«ما مِنَّا الَّا مَقْتُولٌ اوْ مَسْمُومٌ» [1]

هيچ يك از ما نيست كه به قتل نرسد يا مسموم نشود

بيانگر اين حقيقت است كه امامان (ع) اساس و محور تلاشها و رهنمودهاى سياسى جامعه خود بودند.

نكته در خور تأمل اينكه تلاشها و موضعگيريهاى سياسى ائمه (ع) به خاطر اختلاف شرايط سياسى اوّلًا يكسان نبود و ثانياً بيشتر سرّى و مخفيانه انجام مى‌گرفت؛ در نتيجه ماهيت و ابعاد آن براى بسيارى از افراد پوشيده و ناشناخته مى‌ماند.

زندگى و خط مشى سياسى امام كاظم (ع) از اين قاعده كلّى مستثنى نبود. ما در اين درس، خط مشى سياسى آن گرامى را در برابر دستگاه خلافت عباسى در دو محور «تقيّه» و «نفوذ» ترسيم مى‌كنيم.

[1] - سيرة الائمة الاثنى عشر، ج 2، ص 529