خرداد نيز كم و بيش ادامه يافت. پس از آن نيز، بسان آتش زير خاكستر، جرقه‌هاى انقلاب‌ اسلامى را در سال‌هاى 1356 و 1357 باعث شد. دامنه قيام پانزده خرداد به شهرهاى مختلف ايران؛ ورامين، مشهد، قم، رى، شيراز و ... نيز كشيده شد.

در ميان امواج دهها هزار نفرى مردم تظاهر كننده، [1] چند نفر از اعضاى جبهه ملّى نيز ديده مى‌شدند. آنها بر خلاف تمايل رهبرانشان و به خاطر علائق مذهبى خود در اين قيام شركت كرده ‌بودند. [2] تعدادى ازاعضاى نهضت‌آزادى به‌همراه رهبرانشان درتظاهرات شركت كرده بودند، در روزهاى بعد نيز نهضت آزادى چند اطلاعيه در تجليل از قيام پانزده خرداد منتشر كرد. اين اقدامات را در واقع بايد مديون تلاش آية اللّه طالقانى در كادر رهبرى نهضت آزادى ‌دانست. سايراحزاب مطرح‌نيز- جز هيأتهاى‌مؤتلفه- فعاليت چشمگيرى نداشتند. [3]

نقش احزاب در جريان انقلاب اسلامى ايران‌

در پى قيام مردم و روحانيت حوزه علميّه قم در نوزده دى 1356 و گسترش آن به ديگر شهرها و حتى روستاهاى ايران اسلامى، فصل نوينى از مبارزات مردم مسلمان ما آغاز شد و سرانجام در 22 بهمن 1357 به پيروزى رسيد و انقلاب اسلامى ايران شكل گرفت. در جريان اين قيام و تظاهراتى كه در مدت بيش از يك سال ادامه داشت، گروههاى مختلف چاره‌اى جز همراهى مردم نداشتند، ليكن در همان حال، احزاب سياسى نقشهاى مختلفى را ايفا مى‌كردند.

بعضى از آنان به طور كلى از انقلاب دورى مى‌جستند. انجمن حجتيه در نيمه شعبان 1357 به رغم دستور امام خمينى مبنى بر اينكه «ملت ايران عزادار است و اين عيد را جشن نمى‌گيرد.» و در حالى كه رژيم شاه با شدّت تمام سعى در هر چه باشكوهتر برگزار كردن جشنهاى نيمه شعبان داشت، همگام با رژيم جنايتكار شاه، سخت در مقابل دستور امام خمينى ايستاد و در تهران و شهرستانها جشن دلخواه خود را برگزار كرد. [4]

[1] تارِیخ معاصر اِیران، سال سوم دبِیرستان، ص 220 ـ 229.

[2] احزاب سِیاسِی در اِیران، مجموعة اسناد لانه جاسوسِی آمرِیکا، دفتر اوّل، ص 362.

[3] قِیام خونِین 15 خرداد 42 به رواِیت اسناد، دهنوِی، نشر رسا، تهران، 1360، صفحات مختلف. (با مقدارِی اضافه)

[4] برداشت از: پاسدار اسلام، شمارة 88، فروردِین 1368، ص 11.