هدايت مردمى استعفا نكرد، بلكه دست به اقدامهايى زد كه ميان خود و آيت الله كاشانى و در نتيجه بين نيروهاى حاضر در نهضت ملّى نفت جدايى و تفرقه ايجاد كرد و زمينه‌هاى داخلى يك كودتا را فراهم آورد. [1]

هر چند بين آيت الله كاشانى و مصدق از قبل بر سر مسائلى مانند حزب توده و سياست دولت درباره نفت اختلاف وجود داشت، امّا آيت الله كاشانى تا قبل از قيام سى تير بطور كامل و قاطع از دولت مصدق پشتيبانى مى‌كرد؛ زيرا وجود او را جهت ادامه نهضت ملّى شدن نفت لازم مى‌دانست. ليكن سياستهاى غلط و مغرورانه مصدق مانند عدم تنبيه و مجازات عوامل سركوب قيام سى تير، درخواست تمديد اختيارات شش ماهه، لايحه انحلال مجلس، گماردن افراد فاقد صلاحيت به پستهاى مهمّ و حساس، تلاش براى منزوى كردن آيت الله كاشانى و ... باعث تشديد اختلافها و در نتيجه خروج نيروهاى مذهبى از صحنه سياسى شد و مصدق درآن ميان حتّى به نامه تاريخى رهبر مذهبى نهضت هم توجّهى نكرد. [2]

زمينه خارجى كودتا نيز با انتخاب «ژنرال آيزنهاور» به رياست جمهورى آمريكا فراهم شد. هر چند انگلستان از قبل، طرح كودتا را فراهم كرده بود، امّا وجود دموكراتها بر سر قدرت در آمريكا مانعى بر سر راه اين كار بود. سرانجام پيروزى جمهوريخواهان در انتخابات رياست جمهورى از يك سو و اختلاف بين رهبران نهضت در ايران از سوى ديگر، باعث تسريع در روند توطئه كودتا شد. حضور «جان فاستر دالِس» در رأس وزارت خارجه آمريكا و برادرش «آلن دالِس» در سازمان «سيا» باعث شد كه انگلستان و آمريكا طرح مشترك براندازى دولت ايران را به تصويب برسانند و «كروميت روزولت» يكى از اعضاى برجسته سازمان سيا براى اجراى آن با مقدارى پول به ايران آمد و عوامل داخلى را با پرداخت دلارهاى آمريكايى به خيابانها كشاند و كودتاى 28 مرداد 1332 را با همكارى «فضل الله زاهدى» به انجام رساند. بدين ترتيب آمريكا كه به عنوان ميانجى و به زعم مصدق پشتيبان نهضت بود، نقش مؤثرى را در سرنگونى دولت او به عهده گرفت‌

[1] - ر. ك؛ تاريخ سياسى معاصر ايران، مدنى، ج 1، ص 245-230؛ 25 سال حاكميت آمريكا بر ايران، جواد منصورى، ص 33-32.

[2] - تاريخ سياسى معاصر ايران، مدنى، ج 1، ص 282-259؛ از سيد ضياء تا بختيار، بهنود، ص 362-359.