و سرانجام امضاى بزرگترين موافقتنامه بازرگانى بين دو كشور در سال 1349 ه. ش و پروتكل تأسيس شركت مختلط حمل ونقل بود. امضاى چنين توافقنامه هايى باعث افزايش سريع تبادلات بازرگانى بين دو كشور و ترانزيت كالا از خاك يكديگر شد كه در نوع خود در طول تاريخ بى نظير و يا كم نظير بود. [1]

علاوه بر موارد مذكور، رژيم شاه شوروى در زمينه هاى فنى و صنعتى نيز موفق به انعقاد قراردادهاى مهمى شدند كه از جمله مهمترين آنها احداث كارخانه ذوب آهن اصفهان، انتقال گاز ايران به آن كشور، تأسيس كارخانه ماشين سازى اراك، تأسيس سد بر روى رودخانه ارس و توسعه و بازسازى تأسيسات شيلات و بنادر درياى خزر بود كه نقش مؤثرى در حيات اجتماعى و اقتصادى ايران ايفا مى‌كرد. [2]

ب- گسترش بيشتر روابط در زمان ژاندارمى ايران‌

روابط گسترده بازرگانى، اقتصادى، صنعتى و فنى ايران و شوروى سابق كه از آغاز دوران تنش زدايى بين شرق و غرب آغاز شده بود، با پذيرش نقش ژاندارمى منطقه از سوى شاه بر اساس سياست دو ستونى نيكسون- كيسينجر، انتظار مى‌رفت كه دچار ركود شود. علاوه بر اين، امضاى عهدنامه دوستى وا تّحاد بين عراق و شوروى يكى ديگر از مسائلى بود كه مى توانست خدشه اى به روابط گسترده اقتصادى و تجارى ايران و شوروى وارد سازد. امّا تأمين منافع و رضايت طرفين از موافقتنامه هاى پيشين سبب گسترش بيشتر همكاريهاى اقتصادى، فنى و حتّى فرهنگى بين دو كشور شد.

از سال 1351 ه. ش، يعنى زمانى كه شاه بطور رسمى ژاندارم منطقه و حافظ منافع آمريكا در منطقه استراتژيك خليج فارس شده بود و سيل تجهيزات و تسليحات و مستشاران نظامى از آن كشور به ايران سرازير بود، ايران و شوروى موفق به امضاى چند موافقتنامه جديد در زمينه هاى فنى، اقتصادى، تجارى و ترانزيتى شدند، كه از جمله مهمترين آنها امضاى قرارداد بازرگانى و فنى در سال 1351 ه. ش افزايش توليد ذوب آهن اصفهان، امضاى موافقتنامه فرهنگى و مبادله استاد و دانشجو وامضاى موافقتنامه‌

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران از پايان جنگ جهانى دوم تا سقوط رژيم پهلوى، 183-180؛ تاريخ نوين ايران، ص 273-271.

[2] - همان، ص 187-184؛ تاريخ نوين ايران، ص 275-274.