بهبود روابط در دوران تنش زدايى‌

در اوايل دهه 1960 م، هنگامى كه «كندى» به رياست جمهورى آمريكا انتخاب شد، روابط آمريكا و شوروى وارد مرحله جديدى شد؛ در اين زمان دو كشور سياست خصمانه نسبت به يكديگر را كنار گذاشته، كندى و خروشچف در خرداد 1340 ه. ش/ 1961 م، در وين با يكديگر ملاقات كردند. نتيجه اين ملاقات، امضاى قرارداد منع آزمايشهاى هسته‌اى در سال 1342 ه ش/ 1963 م، بود. از اين تاريخ دوره‌اى در روابط بين الملل آغاز شد كه از آن به دوران تنش زدايى ياد مى‌شود كه جانشين جنگ سرد شد. [1] رژيم محمّد رضا كه در اين زمان در بلوك غرب قرار داشت با اجازه آمريكا روابطى در سطح بازرگانى، اقتصادى، فنى و صنعتى با شوروى برقرار نمود كه به اجمال به آنها اشاره خواهد شد.

الف- همكاريهاى بازرگانى، اقتصادى و فنى‌

با آغاز دوران تنش زدايى، سياست خارجى ايران نيز به ظاهر دچار تغيير و دگرگونى شد و شاه سياست «خارجى مستقل ملى» را اعلام كرد. هدف از اعلام چنين سياستى اين بود كه نشان داده شود ايران تحت تأثير هيچ كشورى نيست و خود بطور مستقل سياست خارجى اش را تعيين مى‌كند. امّا واقعيت خلاف اين را نشان مى‌داد، زيرا جهت گيرى سياست خارجى دولت ايران از آن تاريخ تا پيروزى انقلاب اسلامى همواره در جهت منافع كشورهاى غربى، بويژه آمريكا تنظيم مى‌شد. به همين دليل دولت محمد رضا شاه هرگز تمايل زيادى به برقرارى روابط سياسى گسترده با اتحاد شوروى نداشت و فقط در صدد بود كه روابط با آن كشور در سطوح بازرگانى، اقتصادى، ترانزيتى و فنى محدود باشد. از اين رو در طول اين سالها و قبل از پذيرش نقش ژاندارمرى در منطقه چندين موافقتنامه در زمينه هاى گوناگون بازرگانى، اقتصادى، ترانزيتى و فنى با شوروى منعقد نمود كه از جمله مهمترين آنها، امضاى نخستين موافقتنامه بازرگانى و ترانزيتى بين دو كشور در سال 1343 ه. ش، امضاى دومين موافقتنامه از همين نوع در سال 1345 ه. ش‌

[1] - سياست خارجى ايران در دوران پهلوى، هوشنگ مهدوى، ص 299-297.