دنبال آن در روابط خارجى كشورها به وقوع پيوست و رفت و آمد و تبادل هيأتهاى ديپلماتيك شكل جديدى به خود گرفت، فتحعليشاه بناچار در سال 1200 ه ش/ 1821 م دستور تأسيس وزارت خارجه را بطور مستقل صادر كرد و «ميرزا عبدالوهاب خان معتمدالدوله نشاط اصفهانى» را به سمت اوّلين وزير امور خارجه منصوب نمود.

پس از او، «ميرزا ابوالحسن خان شيرازى» كه بارها به عنوان سفير ايران به كشورها اروپايى سفر كرده بود، به اين مقام منصوب شد و مدّت پانزده سال در پُست وزير خارجه مشغول كار بود. [1] هر چند در اين زمان وزارت خارجه بطور مستقل تشكيل شده بود، امّا از نظر كارى استقلال عمل نداشته، تابع و مجرى دستورات صدر اعظمهاى وقت بود. در واقع اين وزارتخانه شعبه اى از دفتر صدراعظم بود تا اين كه در زمان ناصر الدين شاه نظامنامه آن تهيه شده و به تصويب و توشيح او رسيد و ادارات ديگر آن تأسيس گرديد. [2]

جنگ ايران و عثمانى و پيمان نخست ارز روم (ارزنة الروم)

روسها كه از سر شكستگى ايرانيها در شكست با آن كشور مطّلع بودند، قصد داشتند از طريق اتّحاد با ايران و تشويق حمله به عثمانى و اشغال قستهايى از خاك آن كشور، كينه مردم كشورمان را نسبت به خود فرونشانند. اختلافهاى مرزى قديمى ايران و عثمانى از يك طرف و پناه دادن فرماندار ارز روم عثمانى به بعضى از عشاير فرارى ايران و اذّيت و آزار زوّار ايرانى اماكن مقدس كه در خاك عثمانى واقع شده بود، از طرف ديگر، بهانه لازم را بدست روسيه داد تا ايران را تشويق به حمله به آن كشور كند. اين جنگ در سال 1200 ه ش/ 1821 م، با عمليات «عباس ميراز» از طريق «خوى» و «چالدران» آغاز شد و به مدّت دو سال طول كشيد و ايران توانست چندين شهر عثمانى را به تصرف خود درآورده يا محاصره كند. [3]

عثمانيها كه در اين زمان سرگرم سركوب قيامهاى يونان و بالكان در شمال و شرق‌

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران، مهدوى، ص 123-122.

[2] - همان، ص 123.

[3] - پژوهشى در تاريخ ديپلماسى ايران، مهميد، ص 176-175؛ ايران دورۀ قاجار، شميم، ص 119-111.