امّا چهارسال ديگر بعد از حمله دوباره، تركمنها نيروهاى روسيه جزيره آشوراده را تصرف كرده و به بهانه مبارزه با دزدان دريايى، پايگاهى در آنجا تأسيس كردند. دولت ايران چون اين مسأله را تجاوز به خاك خود مى‌دانست، به آن اعتراض كرد، ولى روسيه از تخليه آنجا به بهانه واهى خوددارى نمود. [1]

در سال 1230 ه ش/ 1851 م، تركمنها ضمن حمله ديگر به آشوراده، پادگان روسها را غارت كرده، نيروهاى روسى مستقر در آنجا را به قتل رسانده يا به اسارت خود درآوردند. دولت روسيه كه اين امر را به تحريك ايران مى‌دانست، خواستار عزل حاكم مازندران وجبران خسارت وارده به نيروهاى خود شد و به همين دليل روابط دو كشور تيره گشت و نزديك بود كه مناسبات دو كشور قطع گردد. ولى با درايت و آينده‌نگرى امير كبير و با عزل حاكم مازندران، روسيه راضى شد. به هر حال اين جزيره تا سال 1300 ه ش/ 1921 م، همچنان در تصرف روسها بود و در اين تاريخ به موجب عهدنامه مودّت ايران و شوروى، آشوراده به ايران عودت داده شد. [2]

ديپلماسى مستقل امير كبير و قتل او

در تمام مدت چهارده سال سلطنت محمد شاه، منهاى حدود يك سال از اوايل سلطنت او كه قائم مقام به عنوان صدر اعظم ايران، خدماتى را انجام داد، «حاج ميرزا آقاسى» بر مسند صدارت ايران تكيه زده بود. در دوران سيزده [3] ساله صدارت او، به علت اين كه او فردى نالايق و بى كفايت بود، نفوذ بيگانگان، بويژه روس و انگليس در امور داخلى و خارجى ايران بيشتر شد. او حقّ انحصارى دريانوردى در درياى خزر را به روسيه واگذار كرد و همچنين جهت راضى كردن انگلستان و بقاى خود بر مسند صدارت، اجازه رسمى براى ورود كشتيهاى جنگى انگليسى به خليج فارس را به بهانه جلوگيرى از حمل و نقل بردگان صادر كرد و بدين جهت باعث نفوذ بيشتر دو كشور در

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران، ص 150-149.

[2] - همان.

[3] - طولانى ترين دوران صدارت در زمان قاجاريه مربوط به حاج ميرزا آقاسى است.