جنوب و جنوب شرقى تحت نفوذ انگلستان و منطقه مركزى و غربى كه منطقه بى طرفى بود، تقسيم شد. دو كشور پس از مدتى ايران را از محتواى قرارداد مطلع كرده، اين مسأله باعث نفرت وانجار مردم ايران عليه دو دولت استعمارى شد و نمايندگان اولين مجلس مشروطه آن را به اتّفاق آرا مردود و بى اعتبار دانستند. [1]

نقش روسيه در كودتاى محمد على شاه عليه مشروطه‌

چند روز پس از امضاى قانون اساسى مشروطه «مظفرالدين شاه» درگذشت و فرزندش با نام «محمدعلى شاه» به سلطنت رسيد. وى ضمن امضاى متمم قانون اساسى، سوگند ياد كرد كه با اساس مشروطه مخالفت نكند. اما پس از مدتى تغيير رويه داده، ضمن بركنارى «ميرزا نصرالله خان مشير الدوله» از صدارت، از «امين السلطان» كه در اين زمان در اروپا به سر مى‌برد، جهت تصدى صدارت دعوت به عمل آورد.

مشروطه خواهان كه عدم دعوت از نمايندگان مجلس از سوى محمدعلى شاه در روز جشن تاجگذارى را اوّلين مخالفت او عليه مشروطه مى‌دانستند، دعوت از «امين السلطان» را مخالفت ديگرى تلقى كرده، ابتدا از به قدرت رسيدن او جلوگيرى كردند. امّا اتابك پس از سوگند وفادارى به مشروطه، به صدارت رسيد. اقدامهاى خلاف رويه مشروطه او از يك سو و قرارداد تقسيم ايران به مناطق نفوذ روس و انگليس، همزمان با صدارت اتابك از سوى ديگر، باعث شد كه مخالفت عليه او شدت گيرد و در نتيجه او به دست يكى از مشروطه خواهان به نام «عباس آقا صراف تبريزى» به قتل رسيد. [2]

محمدعلى شاه كه از اوّل با مشروطه مخالف بود و فقط به دليل مخالفت با «عين الدوله» در كنار مشروطه خواهان تبريز قرار گرفته بود، قتل «اتابك» و پرتاب نارنجك به سوى كالسكه خود را بهانه قرار داده، مصمم شد كه با كمك روسها مجلس را تعطيل كرده، بساط مشروطيت را برچيند. روسها كه از اوايل قاجاريّه نفوذشان در ايران افزايش يافته بود و قزاقخانه بازوى نظامى و اجرايى آنها بود، به وسيله اين نيروها به‌

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران، مهدوى، ص 180-179؛ تاريخ ايران، سايكس، ج 2، ص 633

[2] - تاريخ سياسى معاصر ايران، سيدجلال الدين مدنى، ج 1، ص 63-58.