همچنين روسيه كه در اين زمان درجنگ با ژاپن شكست خورده بود و در موضع ضعف به سر مى‌برد، براى پيشبرد اهداف سياسى، نظامى و اقتصادى خود در خاور دور و خاور ميانه و جلوگيرى از نفوذ امپراتورى آلمان در اين مناطق با دولت انگلستان مشغول گفتگو براى تنظيم يك قرارداد تقسيم مناطق نفوذ خود در آسيا بود، با تغيير و تحولّات سياسى در ايرن موافق بود. [1]

قرارداد تقسيم ايران به مناطق نفوذ روسيه و انگلستان [1907]

امپراتورى آلمان كه در اين سالها با رشد علمى و صنعتى و نظامى خود در اروپا، تبديل به يك قدرت برتر و نفوذ بيشترى در منطقه بالكان، عثمانى و خليج فارس به دست آوده بود، خواستار حضور بيشتر در صحنه سياسى منطقه خاور ميانه و خليج فارس بود. امّا روسيه و انگلستان كه آسيا و خاور ميانه را جزء مناطق تحت سلطه خود مى‌دانستند، حاضر به قبول نفوذ آلمان در اين مناطق نبوده، كم كم به اين نتيجه رسيدند كه بايد رقابت ديرينه خود را كنار گذاشته و با هم به تفاهم برسند. [2]

فرانسه هم نير كه در اين زمان با انگلستان و روسيه قراردادهاى اتّحاد و روابط صميمانه داشت، براى نزديكى آن دو كشور نقش ميانجيگرى را به عهده گرفت و آنها را زودتر به تفاهم رساند. در نتيجه در سال 1286 ه ش/ 1907 م؛ يعنى يك سال پس از پيروزى نهضت مشروطه در ايران، دو كشور روس و انگليس قراردادى در «سن پترزبورگ» پايتخت روسيه منعقد كردند و به موجب آن اختلافها و رقابتهاى ديرينه خود را در ايران، افغانستان و تبت پايان دادند. [3]

به موجب اين قراداد- آن قسمتى كه مربوط به ايران بود- كشورمان به سه منطقه شمال كه شامل شهرهاى پرجمعيت و مناطق تجارى بود، تحت نفوظ روسيه و منطقه‌

[1] - تاريخ روابط خارجى ايران در دوران ناصر الدين شاه و مظفر الدين شاه، ولايتى، ص 521.

[2] - تاريخ تحولات سياسى و روابط خارجى ايران، مدنى، ج 2، ص 160-156؛ روابط ايران در دوران قاجاريه، نائبيان، ص 212-215.

[3] - پژوهشى در تاريخ ديپلماسى ايران، مهميد، ص 284-281؛ اطلاعات - سياسى - اقتصادى، سال ششم، شماره 54-53، ص 8-6؛ مقاله شيخ الاسلامى.