حزب كه حمايت شورويها را از دست داده بودند بدون هيچ‌گونه مقاومتى به شوروى سابق فرار كردند و مشكلى كه مى‌رفت به تجزيه اين قسمت از ايران منجر شود بدين صورت به پايان رسيد. [1]

ج- حزب اراده ملّى‌

رهبرى اين حزب به عهده سيّد ضياءالدين طباطبايى بود كه پس از حوادث شهريور 1320 به ايران آمد و اقدام به تشكيل اين حزب كرد. وى با ادّعاى ديندارى در روزنامه رسمى اين حزب به نام «رعد» رضا شاه را به عنوان عامل به خاك و خون كشيدن مردم بى‌گناه در مسجد گوهر شاد معرّفى كرد. در حالى كه كودتاى سوّم اسفند 1299 توسط وى به عنوان رهبر سياسى و رضا خان به عنوان عامل نظامى صورت گرفت. وى در يك برخورد دوگانه ضمن ستايش از رهبران شوروى به خاطر خدماتى كه به ايران كردند، حزب توده را به عنوان ستون پنجم شوروى مورد حمله قرار مى‌داد.

به علّت عدم استقبال مردم از حزبِ اراده ملى، اين حزب منحل و سيد ضياء كه براى احراز پست رياست جمهورى به ايران آمده بود، مجبور به خانه‌نشينى شد. [2]

مجالس دوران اشغال‌

طى سالهاى اشغال ايران، دوره‌هاى سيزدهم و چهاردهم مجلس فعّاليت داشتند.

انتخابات مجلس سيزدهم در زمان اختناق رضا شاهى انجام گرفته بود. به همين سبب مردم خواستار برگزارى مجدد انتخابات بودند ولى دولت فروغى به بهانه اينكه دولت نمى‌تواند در امر انتخابات دخالت بكند از انجام اين مهم سر باز زد. به هر حال اين مجلس با حمايت دولت و انگليس توانست به فعاليت بپردازد. اين مجلس با رأى خود به اشغال ايران توسط قواى متّفقين جنبه قانونى داد. بعضى از نمايندگان اين دوره براى كسب وجهه مردمى حملات تندى را عليه ولى‌نعمت سرنگون شده خود ترتيب دادند كه‌

[1] ر.ک: غوغاِی تخلِیة اِیران، محمد خان ملک ِیزدِی، صفحات 52 ـ 81، تهران، سلسله، 1362.

[2] از سِید ضِیاء تا بازرگان، ناصر نجمِی، ج 1، ص 532.