درس سيزدهم: نفت ايران و استعمار

نفت در تاريخ معاصر ايران جايگاه خاصى داشته، بسيارى از تحولات سياسى- اجتماعى ايران تحت تأثير نفت به وقوع پيوسته است. ايران به واسطه برخوردارى از اين نعمت الهى، همواره مورد طمع قدرتهاى بزرگ جهانى بوده و هست. بنابراين، ضرورى است نقش كشورهاى استعمارى و مبارزات مردم ايران، براى به دست گرفتن اين كالاى استراتژيك مورد بررسى قرار گيرد.

استفاده از نفت در ايران از سابقه طولانى برخوردار است، امّا اجازه استخراج و استفاده از معادن ايران از جمله نفت بطور رسمى از سال 1250 ه. ش/ 1872 م، در زمان ناصرالدين شاه به «بارون ژوليوس رويتر» داده شد. اين امتياز كه تا آن زمان در نوع خود بى‌سابقه بود، از داخل و خارج مورد مخالفت قرار گرفت و لغو گرديد. [1]

امتياز استخراج، بهره بردارى و لوله كشى نفت و قير در سراسر ايران بجز پنج استان شمالى به مدت شصت سال در 1280 ه. ش./ 1901 م، در زمان مظفرالدّين شاه به «ويليام ناكسى دارسى» داده شد. وى پس از كسب امتياز، شركتهايى در ايران تشكيل داد، شروع به حفارى درنقاط مختلف ايران كرد؛ در حالى كه عمليات اين شركت مى‌رفت تا با ناكامى رو به رو شود، ناگهان در سال 1287 ه. ش چاهى در مسجد سليمان به نفت فراوان رسيد و از آن تاريخ مسأله جديدى به نام نفت وارد عرصه سياست ايران شد و كشورمان را با دشواريهايى رو به رو ساخت. انگلستان با خريد 56 درصد از سهام شركت «دارسى» و با استفاده از شرايط آسان امتياز، استفاده‌هاى زيادى از نفت ايران‌

[1] طلاِی سِیاه ِیا بلاِی جان اِیران، ابوالفضل لسانِی، ص 30 ـ 42، امِیرکبِیر، تهران، 1357.