مى‌برد و به همين دليل همواره در تلاش بود كه اين قرارداد را با وضع بهترى تثبيت كرده، آسانتر به چپاول و غارت ثروت ايران بپردازد. از اين رو، در سال 1310 ه. ش و در زمان سلطنت رضا شاه ناگهان 34 مبلغى را كه به ايران مى‌پرداخت، كم كرد. مذاكرات بين ايران و انگليس براى حل اختلاف آغاز شد و سرانجام با پادرميانى و وساطت رضا شاه در 1312 ه. ش/ 1933 م قرارداد دارسى با شرايط بهترى به نفع انگلستان تمديد گرديد و در مجلس شوراى ملى نيز به تصويب رسيد. [1]

زمينه هاى ملى شدن صنعت نفت‌

الف- رقابت بر سر گرفتن امتياز نفت شمال‌

مردم ايران كه آشكارا شاهد به يغما رفتن منابع غنى نفت خود از طريق انعقاد قراردادهاى تحميلى بودند، به هيچ وجه در مقابل اين اقدام بيگانگان ساكت نبودند، اما ديكتاتورى رضاشاه به‌آنها فرصت مبارزه بااستثمارگران نمى‌داد. پس ازشهريور 1320 ش و سقوط رضا شاه وفراهم شدن زمينه آزاديهاى نسبى، كم‌كم مردم قدم به صحنه مبارزه گذاشتند و در اولين اقدام خود، افرادى مانند آيت ا ... كاشانى و دكتر مصدق را براى دوره چهاردهم مجلس انتخاب كردند تا با پشتيبانى و حمايت از آنها نسبت به احقاق حقوق خود اقدام كنند.

در سال 1323 ه. ش. و در زمان دولت ساعد مراغه‌اى پيشنهادهايى از سوى چند شركت آمريكايى براى گرفتن امتياز نفت شمال به ايران رسيده بود و حتى نمايندگانى براى مذاكره به ايران آمده بودند. تا اين زمان هيچ گونه پيشنهادى از سوى شوروى براى دريافت امتياز نفت شمال نرسيده بود. اما دولت اتحاد شوروى پس از اطلاع از درخواست شركتهاى امريكايى يك هيأت اقتصادى به رياست «كافتارادزه» معاون وقت وزارت خارجه را به ايران اعزام كرده بطور رسمى خواستار دريافت امتياز نفت شمال ايران شد. دولت ايران تا پايان جنگ جهانى دوم و مشخص شدن وضع اقتصادى جهان، اين تقاضا را مسكوت گذاشت. اين مسأله باعث نگرانى روسها و در نتيجه تيرگى روابط

[1] طلاِی سِیاه ِیا بلاِی جان اِیران، ابوالفضل لسانِی، ص 42 ـ 69 و 135 به بعد.