بين دو كشور شد. دولت ساعد كه فاقد پايگاه مردمى در ايران بود، با اختلاف امريكا و شوروى و رقابت آنها در گرفتن امتياز نفت شمال ايران، استعفا داد. [1]

ب- سياست موازنه منفى دكتر مصدق در مجلس چهاردهم‌

حزب توده ايران كه پس از شهريور 1320 ش تشكيل شده بود، چند نماينده در مجلس چهاردهم داشت. اين نمايندگان تازمانى كه شوروى نفت شمال را درخواست نكرده بود، مخالف واگذارى هرگونه امتياز جديدى به بيگانگان بودند. اما پس از درخواست شوروى، از سياست خود عدول كرده، خواهان واگذارى نفت شمال به آن كشور شدند. از قضا، مواضع جديد حزب توده ايران زمينه خوبى را براى طرح و پيشبرد سياست موازنه منفى دكتر مصدق در مجلس چهاردهم فراهم كرد. هدف سياست موازنه منفى دكتر مصدق عدم واگذارى امتياز جديد به بيگانگان بود دولت انگلستان كه نفت جنوب را دراختيار داشت، از اين سياست استقبال كرد. امريكا نيز به دليل اينكه شوروى به نفت ايران نرسد، پذيرفته بود كه از گرفتن امتياز خوددارى كند. [2]

مصدق در جهت اين سياست روز يازدهم آذر 1323 ه. ش. طرحى با دو فوريت به تصويب مجلس رساند كه به موجب آن دولت حق مذاكره براى دادن امتياز به شركتهاى خارجى بدون تصويب نهايى مجلس را نداشت. حتى براى متخلفين مجازات هم در نظر گرفته شده بود. تصويب اين طرح در مجلس به عنوان تضمين و پشتوانه كلى سياست موازنه منفى دكتر مصدق بود [3]

ج- موافقتنامه قوام- ساد چيكف و عدم تصويب آن‌

يكى از مشكلات عمده ايران پس از جنگ جهانى دوم، اشغال آذربايجان توسط شورويها و عدم تخليه آنجا بود. بعد از اينكه قوام السلطنه كه يكى از سياستمداران كهنه كار

[1] تارِیخ سِیاسِی معاصر اِیران، مدنِی، ج 1، ص 143.

[2] همان، ص 143 ـ 144.

[3] مصدق و نبرد قدرت، هماِیون کاتوزِیان، ترجمه احمد تدِین، ص 120 ـ 123، مؤسسه خدمات فرهنگِی رسا، تهران، 1371.