تشكيل هيأت وزيران بلافاصله پس از دريافت حكم عزل، اجازه دادن به عناصر چپ براى فعاليّت به قصد برهم زدن اساس سلطنت، انحلال سازمان ارتش و اختلال در امور نظامى. وى در جريان جلسات متعدد و طولانى محاكمات در دفاع از خود، مطالب مبسوطى ايراد كرد. دكتر مصدّق در قسمتى از آخرين دفاعيات خويش گفت:

تنها گناه من و گناه بزرگ و بسيار بزرگ من اين است كه صنعت نفت ايران را ملّى كردم و بساط استعمار و اعمال نفوذ سياسى و اقتصادى عظيم‌ترين امپراتوريهاى جهان را از اين مملكت برچيدم. [1]

وى با توجّه به نامه‌اى كه از دربار شاه نسبت به تخفيف مجازاتش ارسال شده بود، به سه سال زندان محكوم شد. پس از اتمام دوران محكوميتش به روستاى خود، احمدآباد تبعيد شد و تا سال 1345 ه. ش كه در قيد حيات بود، در آنجا اقامت گزيد. [2]

وضع حزب توده‌

با توجه به وابستگى حزب توده به شوروى و رقابت شديد اين كشور با آمريكا، اين حزب كمونيستى نيز در ليست سياه كودتاچيان قرار گرفت. در 21 مردادماه 1333 و در پى‌دستگيرى سروان اخراجى به نام عبّاسى، سازمان گسترده نظامى اين حزب لو رفت و منجر به دستگيرى ششصد نفر از افسران وابسته به اين حزب شد كه تعداد 27 نفر از آنها اعدام شدند. با كشف اين سازمان، ستون فقرات حزب شكسته و در مدت كوتاهى چاپخانه‌هاى حزبى، مخفيگاهها، سلاحها و اكثر اعضاى حزب به چنگ مأمورين رژيم افتادند. [3] بعضى از اعضاى كميته مركزى حزب مانند كيانورى و جودت به خارج فرار كردند و بعضى ديگر مانند بهرامى توبه‌نامه نوشته به رژيم پيوستند. در واقع كسانى كه به اعدام محكوم شدند، اعضاى رده‌پايين حزب بودند كه فريب شعارهاى توخالى رهبران حزب را خورده بودند. [4]

[1] روزنامة اطلاعات، 16/ 8/ 72.

[2] تارِیخ سِیاسِی معاصر اِیران، مدنِی، ج 1، ص 323.

[3] گذشته، چراغ راه آِینده، پژوهش گروهِی جامِی، ص 684 ـ 693.

[4] همان، ص 692.