ملقّب به اميركبير در سه سال و اندى صدارتش اصلاحات فراوانى در زمينه‌هاى اقتصادى، فرهنگى، سياسى و نظامى انجام داد كه باعث پيشرفتهاى شگرفى در اين دوره كوتاه شد. بدگويى متملّقان و چاپلوسان و توطئه‌هاى سفراى روس و انگليس، منجر به صدورِ حكم قتل امير به امضاى شاه شد.

استبداد و استعمار در دوران سلطنت پنجاه ساله ناصرالدين شاه به اوج خود رسيد.

سفرهاى شاه به خارج نه تنها باعث تحوّلى در كشور نشد بلكه از ترس اطلاع مردم از تحوّلات كشورهاى اروپايى و اعتراض آنها عليه سلطنت، بر فشار و اختناق موجود افزوده گشت به طورى كه مردم تا قبل از نهضت تنباكو هرگز فكر نمى‌كردند بتوانند عليه وى اعتراض موفقيّت‌آميزى صورت دهند. استعمار نيز با اخذ امتيازات گوناگون از جمله «رويتر»، انحصار توتون و تنباكو- رژى- توسط انگليس و امتيازات بانك استقراضى و شيلات توسط روسيه سعى در نفوذ هر چه بيشتر در ايران داشت.

حركت مردمى بر ضد امتياز انحصارى توتون و تنباكو به رهبرى مرحوم ميرزاى شيرازى در همين زمان صورت گرفت كه در نهايت با پيروزى مردم به پايان رسيد.

همچنين در زمان سلطنت وى، هرات و سرزمين تركستان (تركمنستان) براى هميشه از ايران جدا شد. سرانجام ناصرالدين شاه در حالى كه مشغول برگزارى جشن پنجاهمين سال سلطنت خود بود توسط ميرزا رضاى كرمانى كه تحت تأثير افكار سيد جمال‌الدين اسدآبادى قرار داشت كشته شد. [1]

5- مظفرالدين شاه‌

وى در سال 1268 ش/ 1896 م جانشين پدر شد. او با وامهاى كلانى كه از روسيه گرفت دو سفر اروپايى جهت تفريح و خوشگذرانى انجام داد و با اين كار، بر نابسامانى اوضاع اقتصادى كشور افزود. با توجّه به تحوّلات سياسى- اجتماعى در كشورهاى ديگر و آگاهى نسبى ايرانيان با آن و با توجّه به ظلم و بى‌عدالتى موجود، مردم و روحانيون اعتراضات دامنه‌دارى را صورت دادند و خواستار تأسيس عدالتخانه جهت رسيدگى به‌

[1] نظام سِیاسِی و سازمانهاِی اجتماعِی اِیران در عصر قاجار، ورهرام، ص 66.