ب- فعاليّت سفارتخانه‌ها

فعاليت سفارتخانه‌هاى انگليس و فرانسه در جهت معدوم كردن امير نقش مؤثّرى ايفا كرد. به قول پولاك، پزشك مخصوص شاه:

پولهايى كه مى‌خواستند براى خريدن او به رشوه بدهند و قبول نمى‌كرد به مصرف كشتن او رسيد. [1]

ج- شرط ميرزا آقا خان نورى‌

پس از آنكه شاه تصميم به عزل امير و انتصاب ميرزا آقا خان نورى به صدارت گرفت، از آنجا كه وى احتمال پشيمانى شاه از عمل خود در موردِ امير را مى‌داد شرط پذيرش اين منصب را صدور حكم قتل امير توسّط شاه قرار داد.

زمينه‌هاى ايجاد شده به حدّى در شاه مؤثّر واقع شد كه در نهايت چنين اظهار مى‌كند كه:

تنها موجبات خرسندى ما را قتل ميرزا تقى خان فراهم مى‌سازد. [2]

بالاخره امير در ابتدا از منصب صدر اعظمى و سپس از سمت امير نظامى عزل و به كاشان تبعيد شد و پس از مدّتى در حمّام فين كاشان به دست فرستاده شاه، «عليخان حاجب‌الدوله» به قتل رسيد. مى‌گويند امير در لحظه‌هاى آخر بر مى‌خيزد تا چيزى را بر ديوار بنويسد ولى به علّت خونريزى شديد بر زمين مى‌افتد. سلف صالحش ميرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانى نيز در لحظه‌هاى آخر قبل از قتلش بر ديوار نگارستان اين شعر را كه مى‌تواند زبان حال امير در لحظه‌هاى آخر باشد بر روى ديوار نوشت.

روزگار است اينكه گه عزّت دهد گه خوار دارد چرخ بازيگر از اين بازيچه‌ها بسيار دارد

روحش شاد.

[1] امِیرکبِیر ِیا قهرمان مبارزه با استعمار، هاشمِی رفسنجانِی، ص 427.

[2] همان، ص 429.