درس پنجم: نهضت تنباكو

قيامها و نهضتهاى اسلامى در تاريخ معاصر ايران، همچون ستاره‌هايى در شب ظلمانى مى‌درخشند. تاريخ دو سده اخير اين سرزمين جز استعمار، استبداد و تباهى چيزى به خود نديده است. تنها اين قيامها و جنبشهاى مردمى است كه تا اندازه‌اى تاريخ غم‌انگيز ميهن اسلامى ما را التيام بخشيده است. يكى از اين نهضتها، «نهضت تنباكو» مى‌باشد كه بر سر تا سر آن تفكّر اسلامى حاكم مى‌باشد. زمينه‌هاى شروع و علل پيروزى آن همگى منبعث از فرهنگ غنى اسلامى بوده است كه در اين درس به اندازه كفايت به آن اشاره مى‌شود.

زمينه‌هاى پيدايش نهضت تنباكو

1- حضور روحانيّت در صحنه مبارزات‌

روحانيّون در طول تاريخ معاصر ايران همواره اعمال و رفتار پادشاهان را زير نظر داشته‌اند و هنگامى كه احساس مى‌كردند كارى برخلاف شرع مقدّس اسلام انجام مى‌شود اعتراض كرده، مردم را به ايستادگى و مبارزه عليه رژيم فرا خوانده‌اند. با توجّه به شواهد تاريخى به جرأت مى‌توان گفت مهمترين زمينه پيدايش نهضت تنباكو نيز همين مورد مى‌باشد. امّا آنچه كه مى‌بايست به آن اشاره نمود، انگيزه‌ها و دلايل حضور و قيام علما در جريان نهضت تنباكو است. اين انگيزه‌ها عبارتند از:

الف- رواج فساد و فحشا پس از ورود بيگانگان به ايران.

ب- تبليغات مبلّغان مسيحى كه به عنوان كارگزاران كمپانى وارد ايران شده بودند.

ج- تحقير ايرانيان مسلمان توسّط خارجيها به شيوه‌هاى گوناگون از جمله ضرب و