درس هفتم: نهضت مشروطيت (2)

با عنايت به مراحل گوناگون جريان نهضت مشروطيت مى‌توان به اين واقعيت پى برد كه چگونه زمينه‌هاى پيدايش نهضت در ماهيّت وقايع و اتّفاقات آن مؤثّر بوده است.

آنچه كه قابل توجه است اينكه در آغاز، نهضت بيشتر رنگ مذهبى داشت و علما و روحانيون نقش اصلى را داشتند؛ ولى هر قدر از روزهاى اوّل نهضت دور مى‌شويم شاهد حضور گسترده روشنفكرانى كه تفكّر آنان از غرب الهام گرفته بود، هستيم.

درگيرى و تشتت آرا در نهايت منجر به شكست نهضت مشروطيت شد.

شروع انقلاب تا صدور فرمان مشروطيت‌

مردم تهران روز چهاردهم آذر 1284 ه. ش به ساختمانى كه براى بانك استقراضى روس ساخته مى شد هجوم برده آن را ويران ساختند. اين عمل رنگ مذهبى داشت و سيّد محمّد طباطبايى آن را رهبرى مى‌كرد. علل اين كار اين بود كه مكان مورد نظر قبلًا قبرستان مسلمانان بود و تخريب آن باعث هتك حرمت شده بود. حكمران تهران روز بيستم آذر به اشاره عين‌الدوله، صدر اعظم وقت دستور داد چند تن از بازرگانان را به چوب ببندند. علّت آن كار اين بود كه دولت مى‌خواست ورشكستگى مالى و اقتصادى خود و مخارج اسراف‌آميز دربار را از سوى بازرگانان جبران كند.

در بهار همان سال وزير بلژيكى گمركات- نوز- به همين منظور تعرفه‌هاى گمركى جديد وضع كرد. اين امر باعث اعتراض بازرگانان و بست نشستن آنها در شاه‌عبدالعظيم شد، ولى بست نشينى با مذاكره و وساطت بازرگانان به پايان رسيد. اينك دولت به بهانه‌