انحلال مجلس دوّم‌

مجلس دوّم در سال 1288 افتتاح شد و پس از مدّتى، دولت مستوفى‌الممالك روى كار آمد. يكى از كارهاى عمده‌اى كه در اين زمان صورت گرفت استخدام مستشاران آمريكايى بود كه بيشتر در امور ماليه از آنها استفاده مى‌شد. در همين راستا، مورگان شوستر آمريكايى به ايران دعوت شد و در رأس امور ماليه ايران قرار گرفت. مجلس نيز اختيارات وسيعى به او داد. شوستر براى اينكه در برابر رقيب نيرومندى مانند روسيه تزارى پايدارى كند با انگليس وارد مذاكره شد و درصدد برآمد «ماژور استوكس» را در رأس ژاندارمرى ويژه خود بگمارد. اين عمل دشمنى صريح با روسيه محسوب مى‌شد.

از اين رو، روسها بشدّت با حضور وى در ايران به مخالفت برخاستند. به علّت منافع مشترك انگليس با روسيه، انگليسيها از جانبدارى شوستر دست برداشتند و در مسأله عزل او با روسها هماهنگ شدند.

در پى آن ارتش روس در خاك انزلى پياده شد و طى اولتيماتومى اجراى موارد ذيل را خواستار شدند:

1- شوستر از ايران اخراج شود.

2- دولت ايران هيچ مستشار خارجى را بدون موافقت قبلى نمايندگان روس و انگليس در تهران استخدام نكند.

3- مخارجى كه روسيه تزارى در اعزام ارتش تحمّل كرده، به وسيله ايران پرداخت شود.

در اين يادداشت تأكيد شد كه اگر اين تقاضاها در عرض 48 ساعت عملى نگردد، ارتش تزارى كه در رشت اقامت دارد به سوى قزوين حركت خواهد كرد. [1]

كشور ايران در اين هنگام از شمال و جنوب در اشغال استعمارگران بود. روسها هم در تبريز نيرو داشتند و هم در انزلى. انگليسيها نيز از سالها پيش ناامنى راههاى جنوب را بهانه كرده به تشكيل «پليس جنوب» تحت نظر افسران انگليسى دست زده بودند.

مجلس در ابتدا اولتيماتوم را رد كرد ولى با فشار و اصرار دولت، كميسيونى را جهت‌

[1] ر.ک: نظام سِیاسِی و سازمانهاِی اجتماعِی اِیران در عصر قاجار، ورهرام، ص 335.