در پى ظهور شكست قرارداد 1919 م كاكس- وثوق‌الدوله و توجّه دولت انگليس به ايجاد يك حكومت مقتدر مركزى و همچنين توافقات جديد دولت مركزى با دولت شوروى كه به امضاى عهدنامه مودّت 1921 م منجر شد زمينه براى سركوب نهضت جنگل فراهم شد. سرانجام قواى سردار سپه با تهاجم خود نيروهاى جنگلى را بطور كامل منهدم كردند. ميرزا كوچك خان و دو نفر از همراهانش پس از فرار در راه خلخال دچار برف و بوران شده، از پاى درآمدند.

علّت اصلى انحراف و شكست نهضت، ضعف رهبرى ميرزا كوچك خان بود. وى هر چند از صداقت كامل و با اعتقادات اسلامى مبارزات خود را آغاز كرد ولى عدم تدبير و دورانديشى لازم، مديريّت نسبتاً ضعيف و اعتماد به كمونيستها و دولت شوروى زمينه انحراف از خط مشى و اهداف اوّليه و شكست نهايى آن را فراهم كرد.

قيام شيخ محمّد خيابانى‌

از جمله قيامهاى قبل از كودتا قيام شيخ محمّد خيابانى در آذربايجان بود. وى كه در روستاى خامنه در نزديكى تبريز به دنيا آمده بود ضمن تحصيل علوم دينى به تجارت نيز اشتغال داشت؛ خيابانى در نهايت به لباس روحانيت درآمد. او در دوران مشروطيّت نقش مهمّى را ايفا كرد و در مجلس دوّم به عنوان نماينده مردم تبريز حضور داشت.

مبارزات وى عليه قدرتهاى خارجى و استبداد داخلى نشان دهنده استقلال عمل و عدم وابستگى وى است. پس از اولتيماتوم روسها جهت اخراج مورگان شوستر، سخنرانى مفصّلى در مخالفت با پذيرش آن در مجلس ايراد كرد. پس از تعطيلى مجلس، وى در جمع مردم تهران سخنرانى مهيّجى عليه روسها ايراد كرد؛ امّا وى پس از مدتى توسط حكومت وقت دستگير و به قم و كاشان تبعيد شد. بعد از آنكه احمد شاه توسط مشروطه‌خواهان به پادشاهى رسيد و شجاع‌الدوله حاكم تبريز كه از حاميان استبداد محمّدعلى شاهى بود به مخالفت با شاه جديد پرداخت وى دوره جديد فعاليت خود را آغاز كرد. در همين راستا وى قواى پانصد نفرى ژاندارمرى به فرماندهى افسران ايرانى را به وجود آورد.

خيابانى هنگام يورش قواى عثمانى به تبريز بشدّت به دفاع برخاست و همين مسأله‌