در اين جنگ دراز مدت وقايع فراوان و نبردهاى پراكنده‌اى روى داد. پيروزى و شكست، ميان طرفينِ درگير دست به دست مى‌گرديد، اما با آنكه زمان زيادى از اين جنگها سپرى شده، درسهاى فراوان آنها همچنان اهميت خويش را حفظ كرده است.

«هيچ جنگى به تباهى و شكست نمى‌انجامد مگر آنكه فرمانده‌اش بخواهد»، اما آيا در دنيا هيچ فرماندهى وجود دارد كه نسبت به امانتى كه به او سپرده شده خيانت كند و در اداره جنگ كوتاهى بورزد و سرنوشت آن را به دشمن واگذارد؟ شايد در دوران «نظاميان مزدور» وقوع چنين چيزى امكان‌پذير بوده باشد، اما اگر مانند دوران جنگهاى صليبى جنگ جنبه اعتقادى داشته باشد، مجال خيانت، اندك مى‌گردد. در اينجا قضيه‌اى پر اهميت‌تر خودنمايى مى‌كند و آن كوتاهى در اداره جنگ و سستى در فراهم آوردن مقدمات آن است كه در آن صورت كوتاهى و سستى معادل خيانت مى‌باشد. شايد اين بارزترين درسى است كه مى‌توان از «جنگهاى صليبى» گرفت.

جنگهاى صليبى پر از درس است. اين جنگها مدت دويست سال به درازا كشيد و در طول آنها، هم شكستهايى ترسناك و هم پيروزيهايى درخشان روى داد و در هر دو مورد جنگ به سختى ادامه داشت. با توجه به ماهيت درگيرى دينى (اعتقادى) «استراتژى حمله غير مستقيم» پيشاپيش استراتژيهاى به كار گرفته شده از سوى طرفين درگير قرار دارد. هر يك از طرفين مى‌خواست كه طرف ديگر را متقاعد سازد كه به ضعف و قصور خود اعتراف كند و اين استراتژى، عامل سرنوشت سازى در پيروزى و يا شكست به شمار مى‌رفته است.

صلاح‌الدين با ايمان به قطعى بودن پيروزى و كوشش براى تهيه مقدمات آن پيروز گشت.

قُطُزْ به اين دليل پيروز شد كه پيروزى خود را حتمى مى‌دانست و براى رسيدن به آن با دقت عمل مى‌كرد. اما بغداد با وجود داشتن نيرو و امكانات فراوان، در نتيجه متقاعد شدن به اينكه توان ايستادگى در برابر مغولان را ندارد از دست رفت، همين طور دليل سقوط قدس پس از نبرد حطين اين بود كه صليبى‌ها قطعى بودن پيروزى مسلمانان را باور كرده بودند.

به رغم آنكه جنگجويان- شكست خورده يا پيروزمند- در طول نبرد شجاعت فراوانى از خود نشان مى‌دهند، ميان جنگ نوميدانه و جنگ براى حصول پيروزى تفاوت بسيار است.

بايد توجه داشت كه باور به پيروزى يا شكست از فرماندهى سرچشمه مى‌گيرد و از همين جا