اهميت تمركز بر متقاعد ساختن فرماندهى به كوتاهى و سستى و نيز صحت سخن آغاز گفتار كه «هيچ جنگى به تباهى و شكست نمى‌انجامد مگر آنكه فرمانده‌اش بخواهد» آشكار مى‌گردد. شَهد پيروزى يا زهر شكست از سوى فرماندهى به توده جنگجويان انتقال مى‌يابد و در صورت بروز نشانه‌هاى شكست، جنگجو ديگر توان ادامه حركت ندارد و از گردونه توازن قوا خارج مى‌گردد. موضوع «بهاى جنگ» نيز از خلال پيروزى و شكست آشكار مى‌گردد، زيرا به روشنى پيداست كه بهاى شكست، به مراتب بيش از هزينه تلاش و مالى است كه به منظور آماده شدن براى جنگ مورد نياز است. پيروزمند غنايم را نصيب خود مى‌گرداند، در حالى كه شكست خورده زيانكار؛ با توجه به اينكه زيان مادى نابودى معنوى را نيز به همراه مى‌آورد، بهايى چند برابر پرداخته است.

در اينجا و در زمينه «استراتژى تهاجم غير مستقيم» و در چارچوب جنگ دراز مدت، و در ضمن ارزيابى «بهاى جنگ»، عامل پراهميت‌ترى خود را نشان مى‌دهد و آن بحث درباره پيروزى است. اهميت اين پيروزى به حلّ تناقضات موجود در شكل‌گيرى مراكز نيروى سربازان درگير در جنگ برمى‌گردد. لشكريان مغول از عناصر گوناگونى تشكيل مى‌گرديدند. شمار مسلمانان در ميانشان چشمگير بود و شمار اندكى نيز مسيحى بودند، ولى همه اينان با مراكز نيروهاى مغول ارتباطى مستحكم داشتند. مراكز نيروهاى آنان نيز بسيار فراوان و گوناگون بود، ولى با اين حال، اين مراكز با برخوردارى از مديريتى قوى و با تدبير، به طور برجسته و متكامل عمل كردند و اجازه بروز درگيرى داخلى ميان نيروها را ندادند. پيروزيهاى پياپى مغولان نيروهاى متضاد را جذب آنان كرد و يك‌پارچه ساخت. با آنكه نيروهاى اسلامى همگونى بيشترى داشتند، ولى «ضعف مديريت ادارى در صلح و جنگ، به استراتژى تهاجم غير مستقيم اجازه داد تا ابعاد گسترده‌اى به خود گيرد و سرنوشت جنگ را پيش از آغاز آن معين سازد.»

بيان همه درسهايى كه از اين نبردها مى‌توان گرفت ناممكن است، از اين رو در كنار هر جنگى مهم‌ترين درسهايش را آورديم. با اين اميد كه هدفهاى مورد نظر اين درسها محقق شده و در كنار بحثهاى فراوان مربوط به فن و مديريت جنگ در هر چه غنى‌تر كردن شناخت لازم از آموزه‌هاى جنگ دراز مدت كمك كند جنگى كه هنوز امت ما با همه ابعادش با آن درگير است.

بسّام العسلى‌