جنگهاى صليبى پيش از آنكه در شرق آغاز شود، در ميدانهاى عملياتى اندلس آغاز گرديده بود.

اين جنگها مدت دو سده پس از خروج صليبيها از شام نيز در آن سرزمين استمرار يافت. معناى ساده‌اش اين است كه جنگهاى صليبى مدت بيش از پانصد سال در اندلس ادامه يافت؛ و اگر قدرت نظامى برتر مسلمانان نبود، پايدارى در اين مدت طولانى امكان‌پذير نمى‌بود. اگر نبود نبردهاى سرنوشت‌ساز و سخت و درازمدت، مسلمانان بايد همچنان در اندلس باقى مى‌ماندند.

نبرد زلاقه در قله نبردهاى سرنوشت‌سازى است كه مسلمانان در اندلس فرماندهى كردند. اين نبرد يك سال پس از تصرف طليطله به وسيله قشتاليون روى داد. شايد عامل برپايى اين نبرد اين بود كه قشتاليون از پيروزى خود براى چيرگى بر طليطله و درآوردن آن از چنگ دشمنان بهره‌بردارى نكردند. پس از زلاقه نيز نبردهايى روى داد كه اهميتى كم‌تر از آن نداشت. مثل نبرد الارك در سال 591 ه/ 1194 م كه 108 سال پس از زلاقه موحدون آن را فرماندهى كردند. اين نبرد با نبرد حطين كه حدود هفت سال پيش از آن يعنى به سال 1187 م روى داد همزمان بود؛ كه به نوبه خود نشانگر قدرت مسلمانان در صحنه‌هاى گوناگون عملياتى است. نيز نشان مى‌دهد كه شدت جنگ ميان مسلمانان و مسيحيان در جبهه‌هاى شرقى و غربى به يك اندازه بوده است.

اگر در حمله‌هاى صليبيان در جبهه‌هاى شرق سنگينى بار جنگ بر دوش اقوام ترك، كرد و عرب بود، در غرب بر دوش اعراب و بربرها بود. آنچه مجاهدان اسلامى را در جاى جاى جهان اسلام و در خشكى و دريا به يكديگر پيوند مى‌داد، همانا وحدت اسلامى بود. جنگى فراگير در پهنه جغرافيايى گسترده‌اى در جريان بود. نبرد زلاقه نخستين جلوه آن در صحنه‌