عمليات اندلس بود كه پس از آن سراسر جهان اسلام را فراگرفت. بنابراين مى‌توان نبرد زلاقه را آغاز سرنوشت‌ساز جنگهاى صليبى برشمرد.

1. وضعيت عمومى‌

الف. اوضاع در جبهه‌هاى اسلامى‌

مسلمانان در قرن دهم ميلادى نيروى بزرگى را در اسپانيا مقابل مسيحيت تشكيل مى‌دادند.

مسيحيان هر شهرى را كه پيش از آن گرفته بودند از دست دادند. در نيمه اين سده، عبدالرحمن سوم (278- 350/ 891- 961) رئيس بلامنازع شبه‌جزيره بود. مرگ وى موجب اندكى آسايش و آرامش گرديد؛ چرا كه جانشين وى يعنى حكم دوم- مستنصر (302- 366/ 914- 976) به پيكار با فاطميان و ادريسيان در مراكش و مغرب شهرت داشت. به هر حال وى پس از درگذشت وزير «محمد بن ابى‌عامر» معروف به منصور بر اوضاع مسلط شد. منصور مرد پيكار و جهاد بود. «جنگهاى او به بيش از پنجاه نبرد بالغ مى‌شود. فتوح بسيارى داشت.

بيشتر وقتها در سال در كمتر از دو جنگ شركت نمى‌كرد. جنگ «شنت ياقب» او از همه پرآوازه‌تر است. او تنها بيست هزار جنگجوى مزدور در سپاه خويش داشت». (1)

«ليون» مهم‌ترين مملكت مسيحى در اسپانيا بود؛ كه مورد تهاجم منصور قرار گرفت. در سال 981 م منصور بر سموره (2) در جنوب ليون چيره شد و در سال 996 م خود ليون را ويران ساخت(1) . دربارۀ ابوعامر نوشته‌اند كه او گرد و غبارهايى را كه در جنگ به چهره‌اش نشسته بود گرد مى‌آورد. هر جا منزل مى‌كرد خدمتكارانش با حوله آن را جمع مى‌كردند به طورى كه يك كيسه بزرگ شد. او توصيه كرد كه آن غبار را با حنوطش درآميزند. هر كجا مى‌رفت آن را با خود داشت (همراه با كفنش، چون انتظار مرگ مى‌كشيد). او كفنش را از پاك‌ترين درآمدش، يعنى ارث پدرى و نخ‌ريسى دخترانش تهيه كرده بود و هميشه از خداوند مى‌خواست كه او را در راه جهاد بميراند. همين طور هم شد و او در شهر سالم )idcanideM( در گذشت و در همانجا به خاك سپرده شد و بر قبرش چنين نوشتند. آثاره تُبينك عن اوصافه حتى كأنك بالعيان تراه تاللّه لا يأتى الزمان بمثله أبداً ولا يحمى الثغور سواه

[آثار او اوصافش را چنان برايت باز مى‌نماياند كه گويى او را به چشم مى‌بينى]

[به خدا سوگند، روزگار ديگر همانندش را هرگز نخواهد آورد و از مرزها كسى جز او دفاع نمى‌كند]

(نفح الطيب: 396/1-416؛ الذخيره، ابن بسام، مجلد يكم از بخش چهارم، ص 39-58).

(2) . Zamora ..