فايده تاريخ‌

شايد از خود پرسيده باشيد كه آشنايى با اسامى و اماكن، حوادث و تحولات، فرازها و نشيب‌ها و زايش‌ها و افت‌هاى ملل، دول، پيامبران، پادشاهان و ... چه فايده‌اى دارد؟ به اين سؤال، قرآن و نهج‌البلاغه پاسخ داده‌اند:

قرآن يك كتاب تاريخى نيست، اما به رخدادهاى تاريخى هم مى‌پردازد، و در آن، از زندگى اوصيا و انبياء و ... سخن مى‌گويد، تا انسان اولا انديشه كند:

(فَاقْصُصِ الْقَصَصَ لَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ) (اعراف: 176)؛ اين داستان‌ها را بازگو كن، شايد به انديشه فرو روند. ثانياً، عبرت گيرد: (لَقَدْ كَانَ فِي قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لِاولِي الْأَلْبَابِ) (يوسف: 111) در داستان‌هاى آنها، خردمندان را عبرتى است. يكى از اين عبرتها: (تِلْكَ أُمَّةٌ قَدْ خَلَتْ لَهَا مَا كَسَبَتْ وَلَكُم مَا كَسَبْتُمْ وَلَا تُسْئَلُونَ عَمَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ) (بقره: 134) آنها امت‌هايى بوده‌اند كه اكنون در گذشته‌اند، آنچه كرده بودند از آن آنهاست و آنچه شما مى‌كنيد، از آن شماست.

نهج‌البلاغه هم با رويكرد قرآن به تاريخ مى‌نگرد، و با بيانى شيوا، ضمن تفسير فرازها و فرودهاى تاريخ، نكته‌هاى عبرت‌آموز زندگى بشر را تبيين مى‌كند، به‌گونه‌اى كه گويى امام در سراسر تاريخ و با نسل‌هاى پيشين زيسته و از تمام تجربه‌هاى مفيد آنها بهره گرفته است. امام خود در اين باره فرمودند:

«از گذشته دنيا براى آينده پند و عبرت‌گير، به درستى كه بعضى از آنها مانند بعضى ديگر است و آخرش به اولش پيوسته و هم نابود شونده و از دست رونده است.» [1] و نيز فرمودند: «بى‌گمان هر كس به روشنى از پيش‌آمدهاى تاريخى و فرجام بد امت‌ها در گذشته عبرت گيرد، پيوسته آنها را در نظر داشته باشد، ژرف در آنها بنگرد و قوانين و نواميس حركت جوامع را از آن‌

[1] نهج البلاغه، خطبه 156.