انواع تاريخ‌

تاريخ را به جهت شيوه و هدف از بررسى حوادث، بر سه نوع تقسيم مى‌كنند:

1. تاريخ نقلى: در اين نوع تاريخ، علم به وقايع سپرى‌شده يا آگاهى از احوال گذشته در نظر است. در اين روش تاريخ‌نگارى، مورخ، كارى به علل وقوع حوادث، انگيزه پديد آمدن آنها، شرايط سياسى- اجتماعى واقعه ندارد، بلكه آنچه اتفاق افتاده و او مشاهده كرده يا برايش گزارش داده‌اند، را بدون كم و كاست نقل مى‌كند. از اين رو، تاريخ نقلى، علم به بودن‌هاست نه شدنها، جزئى‌نگر است نه كلى‌نگر، علم به گزارش تاريخى است نه تحليل و نقد و بررسى آن و سرانجام اينكه صرفاً نقلى است نه عقلى. به عنوان مثال، نگاشتن شرح زندگى يك فرد، تاريخ نقلى است. [1]

2. تاريخ علمى: علم به قوانين و قواعد حاكم بر زندگى انسان‌هاى گذشته كه از مطالعه و بررسى حوادث سپرى‌شده بدست مى‌آيد، تاريخ علمى يا تحليلى ناميده مى‌شود. در روش تاريخ‌نگارى علمى، تاريخ‌دان با مراجعه به اسناد، مدارك و ارزيابى آنها، به تبيين درست يا نادرست‌بودن گزارش‌هاى نقلى تاريخ مى‌پردازد و با شيوه علمى و عقلى، علل وقوع، انگيزه و شرايط تحقيق رخدادهاى تاريخى را مى‌كاود، و به روابط علّى و معلولى بين پديده‌ها پى مى‌برد و اين روابط را به موارد مشابه تعميم مى‌دهد. تاريخ نقلى مقدمه تاريخ علمى است به اين معنا كه مورخ در تاريخ علمى، چاره‌اى ندارد جز آنكه تاريخ نقلى را فرا گيرد و از طريق مطالعه آن به يك سرى قوانين كلى كه مربوط به گذشته و آينده جهان است، دست يابد. اين نوع تاريخ كلى است نه جزئى و عقلى است نه نقلى. [2]

[1] مرتضِی مطهرِی، مجموعه آثار، ج 2 (تهران: صدرا، 1369) ص 375. مطهرِی، جامعه و تارِیخ، همان، ص 81.

[2] همان.