يكى از عوامل بالابودن روحيه رزمندگان اسلام تلقى درست از مسأله قضا و قدر بود.

آنان راه خود را منتهى به يكى از دو هدف يعنى پيروزى و شهادت مى‌ديدند كه هر دو نيك و سعادت‌آفرين بود. با چنين انگيزه‌اى سستى و ترس از جنگ مفهومى نداشت.

قرآن كريم درباره اين حقيقت فرموده است:

(قُلْ هَلْ تَرَبَّصُونَ بِنا الَّا احْدَى الْحُسْنَيَيْنِ وَ نَحْنُ نَتَرَبَّصُ بِكُمْ انْ يُصيبَكُمُ اللَّهُ بِعَذابٍ مِنْ عِنْدِهِ اوْ بِايْدينا.) [1]

بگو شما جز دو نيكى (فتح يا شهادت) براى ما نمى‌توانيد انتظار بريد، ولى ما درباره شما منتظريم كه از جانب خدا به عذاب سخت گرفتار شويد يا به دست ما به هلاكت برسيد.

مسأله اعتقاد به قضا و قدر از سوى مسلمانان در روزگارهاى بعد بگونه‌اى نادرست تفسير شده است كه نمونه آن تركان عثمانى هستند. هنگام جنگ عثمانى با روسيه به فرمانده توپخانه گزارش دادند كه دشمن موضع خود را تغيير داده و گلوله‌هاى توپ بدون هدف شليك مى‌شود، اگر بخواهيد دشمن را هدف قرار دهيد، بايد محل استقرار توپخانه را تغيير دهيد. او پاسخ داد كه نيازى نيست و اگر خداوند بخواهد از همين جا هم گلوله‌ها به دشمن خواهد خورد. [2]

انضباط كامل‌

رزمندگان اسلام از فرماندهان خود بويژه از رسول خدا (ص) اطاعت و فرمانبردارى كامل داشتند. آنان دستورهاى فرماندهى را بدون چون و چرا به كار مى‌بستند و سرپيچى از آن را گناه مى‌شمردند و به خود اجازه نمى‌دادند بدون اجازه فرماندهى، دست به كارى بزنند، هر چند آن كار را درست بپندارند.

سلمان فارسى، طراح كندن خندق برگرد مدينه در جنگ احزاب بود. وقتى مشغول كار بود به سنگلاخى برخورد كه شكستن آن ممكن نبود. براى حل اين مشكل به جاى‌

[1] توبه، آِیه 52.

[2] تارِیخ قرن هِیجدهم، آلبر مالد، ترجمه رشِید ِیاسمِی، ج 5، ص 257، انتشارات دنِیاِی کتاب.