اقدامهاى پيامبر (ص) در زمينه حفر خندق‌

پس از تصويب كردن خندق در شوراى دفاعى، رسول خدا (ص) بى‌درنگ اعلام بسيج عمومى كرد و تمام كسانى كه قادر به انجام‌كار بودند، موظف به حضور در جبهه شدند.

آن حضرت خود نقشه خندق را با در نظر گرفتن تمام جنبه‌هاى نظامى ترسيم كرد.

مسلمانان روزها سرگرم كار بودند و شبها به خانه مى‌رفتند. رسول خدا (ص) نيز بر بالاى تپه‌اى نزديك خندق چادر زد و شبها آنجا مى‌ماند، در حالى كه طول روز را علاوه بر نظارت، دوشادوش مسلمانان كار مى‌كرد. [1] نظارت بر كار، بسيار دقيق بود و كسى به خود اجازه نمى‌داد مسيرى را كه پيامبر (ص) تعيين كرده بود، تغيير دهد. حتى سلمان فارسى كه طراح خندق بود، بر خلاف دستور رفتار نمى‌كرد. [2] طول خندق ميان مسلمانان تقسيم شده بود و هر ده نفر بايد چهل زراع حفر مى‌كردند. [3]

پيامبر خدا (ص) دامنه كوه سلع را لشكرگاه ساخت تا اگر دشمن از خندق عبور كرد، دفاع براى مسلمانان آسان باشد. نزديكى به اين كوه يك فايده ديگر نيز داشت. سپاهيان مسلمان سنگهاى كوه را در راه دشمن مى‌ريختند كه حركتشان كند شود. علاوه بر آن از اين سنگها به عنوان سلاح نيز عليه دشمن استفاده مى‌شد.

گر چه يهوديان بنى‌قريظه با مسلمانان، پيمان عدم تعرض داشتند، ليكن بيم آن مى‌رفت كه از پشت به مسلمانان حمله كنند. از اين رو، پيامبر (ص) به تعدادى از رزمندگان دستور داد به مدينه بروند و با آمادگى كامل مراقب كار بنى‌قريظه باشند و از زنان و كودكان نيز مراقبت كنند. اين در حالى بود كه آنها را در كوشكهايى قابل دفاع جاى داده بودند. [4]

نگهبانان طول شب را بيدار بودند و چند سواره بر پاسدارى آنان نظارت داشتند. آنها علاوه بر كار نگهبانى عرض خندق را نيز بررسى مى‌كردند و اگر در نقطه‌اى عرض‌ خندق كم بود، شبانه دست به كار مى‌شدند و آن را زياد مى‌كردند. رسول خدا (ص) كه

[1] مغازِی، مترجم، ج 2، ص 333 ـ 336 و 340.

[2] بحار الانوار، ج 20، ص 189.

[3] تارِیخ پِیامبر اسلام، دکتر آِیتِی، ص 352.

[4] مغازِی، ج 2، ص 338.